در لغت :
خوش رفتاری و اخلاق. ادب كردن ، تهذیب و پاك كردن و پیروی و اقتدا. (١)
در قرآن كریم:
كلمه ادب در قرآن نیامده است اما در ضمن معنی خلق به كار رفته است و همانطور كه خدای تعالی می فرماید : ( وَإِنَّكَ لَعَلَىٰ خُلُقٍ عَظِیم ) و یقیناَ تو دارای خلق و خوی بزرگی هستی . (٢)
از ابن مسعود نقل شده است كه پیامبر(ص ) فرمود: ( إن الله أدبني فأحسن تأديبي ثم أمرني بمكارم الأخلاق ) “خداوند مرا ادب كرد و ادبم را نیكو ساخت و آنگاه مرا به بزرگوای های اخلاق امر فرمود” (٣) و همچنین فرمود : ( أكرموا أولادكم وأحسنوا أدبهم ) “فرزندان خود را بزرگ و گرامی داشته باشید و ادبشان را نیكو سازید.” (٤)
در اصطلاح صوفی:
امام علی (ع) می فرماید : آداب یعنی خلعت های نو به نو.(٥) شیخ سری سقطی می فرماید : ادب ترجمان عقل است. (٦)
اصطلاح كسنزان
آداب : احوال ربانی است آداب اولین احوال نورانی است كه مرید از روحانیت شیخ خود كسب می كند (و مكارم اخلاق) نامیده می شود. هنگامی كه مرید در درون خویش با نیرويی روبرو می شود كه او را وا می دارد تا حق هر زمان و مكان را ( در انجام عبادات و..) به جا آورد استحقاق آن را می یابد تا ادب هايی را بدون اختیار و سختی دریافت كند و با استمرار سلوك در راه طریقت و ادامه داشتن تأثیر این احوال در مرید صفات او تغییر كرده و از مرتبه دنیا به مرتبه احسن تقویم كه مرتبه (الربانية) (٧) و یا (خلق عظیم) (٨) نام دارد ارتقاء پیدا می كند.
ادب طریقت : تسلیم كامل در برابر شیخ طریقت به این اعتبار كه او پدر روحی مریدان است.
حاشيه ها :
[1] – ابن منظور – لسان العرب – مادة ( ادب ) – ص33 .
[2] – القلم : 4 .
[3] – كشف الخفاء ج: 1 ص: 72 .
[4] – سنن ابن ماجه ج: 2 ص: 1211 .
[5] – الشيخ محمد عبده – نهج البلاغة – ج 4 ص 3 .
[6] – الشيخ أبو عبد الرحمن السلمي – طبقات الصوفية – ص 52 .
[7] – اشاره به فرموده خداوند متعال: ( كونوا رَبّانيّينَ بِما كُنْتُمْ تُعَلِّمونَ الْكِتابَ وَبِما كُنْتُمْ دْرُسونَ ) [ آل عمران : 79 ]. ترجمه: خداشناس و خداپرست باشید چنانکه این حقیقت را از کتاب به دیگران می آموزید و خود نیز می خوانید.
[8] – اشاره به فرموده خداوند متعال : ( وإنك لعلى خلق عظيم ) [ القلم : 4 ]. ترجمه: به راستی که تو صاحب اخلاق عظیم و برجسته ای هستی.
منبع : السيد الشيخ محمد الكسنزان الحسيني – موسوعة الكسنزان فيما اصطلح عليه اهل التصوف والعرفان – مادة (ا د ب) .
