اهل طریقت نفس را به سه دسته بر اساس آنچه در قرآن کریم آمده تقسیم می کنند:
1-نفس‌های متمایل به عالم علوی الهی: صاحبان این نفس ها مقربین نامیده می شوند و علم آن ها مجاهدت و ورزش های روحی و معنوی است.
2-نفس هایی که به دو سمت می گرایند: یک بار به سمت عالم علوی و بار دیگر به سمت عالم سفلی در تفکر و عمل به امور دنیوی است صاحبان این نفس ها اصحاب الیمین نامیده می شوند و علم آن ها اخلاق خوب است.
3-نفس هایی که همیشه به عالم مادیات سفلی گرایش دارند و به دنبال لذات دنیوی هستند: این افراد اصحاب الشمال نامیده می شوند.
این تقسیم بندی به معنای تقسیم جزئی نفس نیست، بلکه نفس واحد است و تقسیم نمی شود. بلکه از حالتی به حالت دیگر منتقل می شود و قابلیت پذیرش اشکال و حالات مختلف را دارد. هرچه پذیرش آن از صورت اول بهتر باشد، پذیرش آن از صورت های بعدی نیز بیشتر است. به این ترتیب، نفس در عالم روحی – معنوی بالا می رود و با تأمل و مجاهدت بیشتر، به مقامات بالاتر و کامل تر صعود می کند و با تلاش، روشنی و درخشندگی بیشتری پیدا می کند، برخلاف جسم که هرچه بیشتر در عمل و مجاهدت باشد، دچار پژمردگی و ضعف می شود و قدرتش کاهش می یابد.
منبع: سيد شيخ محمد كسنزانی حسيني – كتاب طريقت عليه قادري کسنزاني – ص103 .
