مشایخ گرامی چندین آداب برای سماع نزد مریدان طریقت ها ذکر کرده اند که آنچه از سرور ما شیخ عبدالقادر گیلانی در کتاب “الغنیة” ذکر شده را انتخاب می کنیم:
لازم است که فقرا (مریدان) سماع را به تکلف نپذیرند و با اختیار به آن روی نیاورند. اگر سماع اتفاق افتاد، حق مستمع این است که با رعایت ادب بنشیند، در حالی که به ذکر خدا مشغول است و قلب خود را از حوادث غفلت و فراموشی حفظ می کند.
اگر در میان جماعت، شیخی حاضر در سماع باشد، بر فقیر لازم است که تا جای ممکن به احترام آن شیخ سکوت کند. اگر بر او چیزی غالب شد، باید میزان غلبه را سنجیده و حرکت خود را به آن تسلیم کند. پس از پایان غلبه، بهتر است دوباره به خاطر احترام شیخ سکوت کند.
نباید فقیر از قاری یا قوال درخواست تغییر سخن کند و سخن پایین تر را به جای سخن بهتر برگیرد، چنانکه رسم اهل زمان است. اگر نیتشان صادق و خالص بود، در دل و جوارح خود به چیزی جز کلام خداوند متعال آرام نمی گرفتند.
همچنین، فقیر نباید از قاری یا قوال درخواست تکرار یا بازگویی داشته باشد، بلکه باید این امر را به حق سبحانه واگذار کند. اگر خدا بخواهد، کسی را مامور می کند که به جای او این درخواست را انجام دهد یا قوال را به تکرار وا می دارد، به ویژه اگر فقیر مستمع صادق باشد و تکرار برای او دارویی مفید باشد.
امام غزالی نیز آدابی برای سماع ذکر کرده که از جمله آن ها:
رعایت زمان، مکان و برادران: به این معنی که در اوقات خاصی مانند هنگام حضور غذا یا نماز نباید به سماع مشغول شد و نیز نباید در خیابان یا جایی که فرد متکبری از اهل دنیا حضور دارد، برگزار شود.
باید به آنچه قاری می گوید گوش فرا دهد، قلب خود را حاضر کند و از نگاه به اطراف یا به چهره های مستمعین و حالات وجد آن ها دوری کند.
نباید برخیزد یا صدای خود را به گریه بلند کند، مگر اینکه توان کنترل نفس خود را نداشته باشد.
باید با جماعت در قیام موافقت کند، اگر یکی از آنان با وجد صادق برخاست، و بدون ریا همراهی کند.
همچنین باید با اشارات شیخ در آرامش، سکینه یا قیام هماهنگ باشد و هرگز از نگاه به شیخ غافل نشود.
منبع : سيد شيخ محمد الكسنزان الحسيني – كتب الطريقة العلية القادرية الكسنزانية ص330 .
