امام جعفر صادق می فرمایند:« هر گاه تصميم به حج گرفتی، دلت را از هر بازدارنده اي براي خدا خالي ساز و از هر مانعي پيراسته كن. همه كارهايت را به آفريدگارت واگذار و در سكون و حركتت بر او توكل كن. تسليم حكم و قضا و قدر الهي باش . دنيا و راحتی و خلق را رها ساز و در اداي حقوق واجب مردم بكوش و به توشه، مركب، همراهان، نيرو، جواني و ثروتت اتكا نكن. مبادا كه برایت دشمن و مصیبت شوند تا معلوم شود كه براي او و براي هيچ كس توان و چاره اي جز در پناه خداوند متعال و توفيق او نيست.
بدانگونه آمادگي پيدا كن كه گويي اميد بازگشت نداري . با همسران، نيك‌رفتار و خوش‌سفر باش. اوقات فرایض الهی و سنن و دستورات پیامبرش را رعایت نما. آنچه از آداب و رسوم، صبر، تحمّل، شكر، مهربانى، بخشش و ترجيح ديگران بر خود لازم است را در همه وقت انجام ده. سپس با آب توبه‌ی خالص، خود را از گناهان شستشو داده و لباس صدق، صفا، افتادگى و خشوع به تن کن و از هر چه كه تو را از ياد خدا باز مى دارد و از اطاعت او منصرف مى سازد، مُحْرم شو.
لبّيك بگو يعنى با قلبى پاک و خالص برای خداوند متعال، به ریسمان محکم الهی چنگ بزن. با قلبت در ميان فرشتگان، طواف کن و بر گرد عرش الهی بچرخ. هروله كن؛ هروله به معنای گريختن از هواى نفست و بيزارى جستن از تمام حول و قوّه ات. با رفتن به سوی منی، از غفلت و لغزش‌هاى جسمت بيرون آى و هرگز آرزوى آنچه را كه بر تو حلال نیست و يا شايستگى آن را ندارى مکن.
در عرفات به گناهانت اعتراف نما و در مقام قرب الهی تجديد عهد با وحدانيت او كن.
تقرب به درگاه الهی بجو و در مزدلفه (موضعی است میان عرفات و منی) تقوای او را پیشه کن.
با بالا رفتن از کوه، روح خود را به سوى عالم بالا حركت ده.
با قربانى کردن، هوس و طمع را قربانی کن.
هنگام رمى جمرات، افعال زشت، اخلاق ناپسند، نانجیبی، پستى و شهوت پرستى‌ها را از خود دور کن.
با تراشيدن سر، عيب هاى ظاهر و باطن خود را بتراش.
به مأمن امن الهی وارد شو و با ورودت به حرم خود را از شر پیروی از هواى نفس و خواهش دل برهان.
خانه را با توجّه به عظمت، معرفت، بزرگی و قدرت صاحب خانه زيارت كن.
استلام حجر بنما، در حالى كه به قسمت او راضی و در برابر عظمتش خاضع گشته‌اى.
در طواف وداع با هر چه كه جز خداست، وداع بنما.
با ایستادن در كوه صفا، روح و ضمیرت را برای روز دیدار با خداوند مصفا کن.
در مروه با غنای اوصافت، در مقابل خداوند جوانمرد باش.
تا روز قيامت وفادار بمان به عهدى كه با خدا بسته ای و حج خود را مشروط به آن بجا آورده‌اى. بدان خدا حج را واجب ننمود و در ميان تمام طاعات تنها آن را به خودش نسبت نداد و فرمود: « وَ للهِ عَلَى النّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطاعَ اِلَيْهِ سَبيلاً» ( 1)( و براى خدا، حج آن خانه، بر عهده مردم است؛ [البته بر] كسى كه بتواند به سوى آن راه يابد) و همچنین پیامبرش تنها به خاطر آمادگی برای مرگ، قبر، بعثت و قيامت، ترتيب مناسك را به اين صورت كه هست، تنظيم كرده است؛ صاحبدلان و خردمندان در پس بیان آنچه که گذشت و از مشاهده‌ی اين مناسك از اول تا آخر، متذکر عوالم بعد از ورود به بهشت و ورود به جهنم می شوند( 2).
امام قشیری می گوید:« یکی از راههای حج بیت ( الله)، رعایت آداب حج است.
هنگامی که احرام به قلبش گره خورَد تمام گره هایی که جلوی این راه را میگیرند، گشوده شده و هر ارادهای که او را از تحقق این عمل بازدارد، درهم میشکند.
هنگامی که مطهر شود با آب شرم، سپس با آب حیاء، پس از آن با آب وفا و بعد با آب صفا از تمام ناپاکی های به جامانده از دیگران مطهر می شود.
هنگامی که لباس هایش را از تن بیرون آرد تمام اخلاق های مذمومی که دارد از او بیرون شود.
هنگامی که زبانش لبیک بگوید مویی در بدنش باقی نمی ماند مگر اینکه خداوند متعال را اطاعت کند.
هنگامی که به جایگاه برسد، با قلب و فکرش در جایی میایستد که حق بدون انتخاب جا و درخواست امتیاز، او را در آن نگاه میدارد.
هنگامی که در عرفات بایستد خداوند سبحان و تعالی را میشناسد و خداوند متعال نیز حقش را به او می شناساند؛ با دلبریدن از آرزوها و پیرامونش به خداوند متعال معرفی می شود و حق نیز با آرزوها و پیرامونش به او معرفی می گردد.
هنگامی که به مشعر الحرام برسد با فراموشی خودش مولایش را به یاد می آورد و درست نیست وقتی که خودش را به یاد دارد پروردگارش را یاد کند.
هنگامی که به منی برسد تمام خواسته ها، آرزوها و تمام هوا و هوس ها را از قلبش بیرون میراند.
هنگامی که رمی جمرات کند تمام علاقه اش به دنیا و متعلقاتش را از قلبش بیرون رانده و از ضمیرش پاک می کند.
هنگامی که قربانی کند تمام هوی و هوسش را ذبح می کند و این چنین به خداوند متعال نزدیک میشود.
هنگامی که به حرم وارد شود تصمیم می گیرد از هرآنچه که در شرع حرام گفته شده و نشانه ی حقیقت است دوری کند. آن گاه که چشمش به خانه افتد در قلبش به وجود صاحب خانه شهادت می دهد.
هنگامی که خانه را طواف کند فکرش در ملکوت شروع به جولان دادن می کند.
هنگامی که سعی میان صفا و مروه را به جا آورد تمام کدورت های بشری و تمام آفات انسانی از او پاک می شود.
هنگامی که موی سرش را بتراشد تمام ارتباطاتی که برایش باقی مانده است قطع می شوند.
هنگامی که خودش از احرام و قصد رفتن به بیت الله را فارغ شد احرام جدیدی در قلبش از سرگرفته می شود پس همانطور که از خانه خودش بیرون آمد و به سوی خانه پروردگارش روانه شد از خانه پروردگارش هم خارج شده و به سوی پروردگارش متعالش روانه می شود( 3).
پی نوشت/
1– آل عمران : 97 .
2- عادل خير الدين – عالم اندیشمند درباره امام جعفر صادق – ص 173 – 174 .
3– امام القشيری – تفسير لطائف الإشارات – ج 1 ص 276 .
منبع : شيخ محمد كسنزان حسين – موسوعة الكسنزان فيما اصطلح عليها اله التصوف والعرفان – ج5 – مادة ( ح ج ج ).
