درلغت :
“اصل یك چیز ، اساس چیزی است که بر ان قرار دارد۱- منشاء ۲- بزرگی نسب” (۱)
در قرآن كریم :
ماده اصل 10 بار با مشتقات مختلفش آمده است. از آن جمله :
( أَلَمْ تَرَ كَیفَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا كَلِمَةً طَیبَةً كَشَجَرَةٍ طَیبَةٍ أَصْلُهَا ثَابِتٌ وَفَرْعُهَا فِی السَّمَاءِ – ابراهیم /۲۴) “آیا ندیدى خدا چگونه مثل زده سخنى پاك كه مانند درختى پاك است كه ریشه اش استوار و شاخه اش در آسمان است). (۲)
در اصطلاح صوفی:
شیخ عبداالله تستری می گوید : اصل علم است. (۳) شیخ سراج طوسی می گوید : اصل چیزی است كه افزایش می یابد اصول اصول دین است. (۴) امام قشیری می گوید : اصل چیزی است كه فرع به آن باز میگردد و برایش افزایش وجود دارد.(۵)
در اصطلاح كسنزان:
اصل آن چیزی است كه كل را در بر می گیرد و شامل همه موارد در برگیرندگی اعم از احاطه و سرپرستی و نگاهبانی می شود. هیچ چیزی از تحت تسلط آن خارج نمی شود. او در حالی كه عین و خود اشیاء است غیر آنها هم هست. بر این اساس ما در هستی اصل حقیقی ای جز اصل یگانه یعنی حضرت رسول اعظم را نمی بینیم. این بدان خاطر است كه او رحمت خداست كه همه چیز را در بر گرفته است. خداوند تعالی می فرماید:
وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا رَحْمَةً لِلْعَالَمِینَ (۶)
“تورا جز رحمتی برای جهانیان نفرستادیم ”
( وَرَحْمَتي وَسِعَتْ كُلَّ شَيْءٍ )(7)
“و رحمتم همه چیز را فرا گرفته است.”
پس او اصل حقیقی است و اصل اول و اصل اصل ها و اصل كل و جامع است و اصل اعظمی است كه به نورش اشیا از ظلمت عدم و جهل به روشنائی وجود و معرفت پدیدار گشتند و هر اصل وجودی و معرفتی در حقیقت از فیض اوست. پس او سرچشمه و خود و بازگشتگاه اشیاء است و قاعده و دلیل و حال است و همه چیز اوست .
حاشیه ها :
[1] – المعجم العربي الأساسي – ص 94 .
[2] – إبراهيم : 24 .
[3] – د . محمد كمال إبراهيم جعفر – تراث التستري الصوفي – ص 90 .
[4] – الشيخ السراج الطوسي – اللُّمَع في التصوف – ص 357 .
[5] – د . قاسم السامرائي – أربع رسائل في التصوف لأبي القاسم القشيري – ص 52 .
[6] – الأنبياء : 107 .
[7] – الأعراف : 156 .
منبع : السيد الشيخ محمد الكسنزان الحسيني – موسوعة الكسنزان فيما اصطلح عليه اهل التصوف والعرفان – مادة (ا ص ل) .
