تفاوت بین علم تزکیه و حال تزکیه

سوال کننده: میس فخری
کشور: عراق

سوال:
بسم الله الرحمن الرحیم درقرآن حکیم آمده است : “رَبَّنَا وَابْعَثْ فِیهِمْ رَسُولًا مِّنْهُمْ یَتْلُو عَلَیْهِمْ آیَاتِکَ وَیُعَلِّمُهُمُ الْکِتَابَ وَالْحِکْمَهَ وَیُزَکِّیهِمْ ۚ إِنَّکَ أَنتَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ” خدایا از میان آنان رسولی را مبعوث کن که آیات تو را برمردم تلاوت کند وبه آنان کتاب و حکمت بیاموزد وآنان را تزکیه کند همانا تو عزیزوحکیمی (بقره -۱۲۹) در اینجا ما می فهمیم که تمایز و تفاوت روشنی بین حال تزکیه وتعلیم کتاب به صحابه وجود داشت. از این رو می خواهیم بدانیم که از نظر بزرگان تصوف تزکیه چیست؟

پاسخ:
تزکیه در اصطلاح صوفی عبارت است از: پاک کردن نفس از حرص و میل شدید نسبت به امور دنیایی و اخلاق ناپسند و تطهیر قلب از دیدن اعمال بد و ترک طلب هرچه غیر خدا .نزد اهل تصوف تفاوتی بزرگ بین علم تزکیه -که احکام شرع است- وحالت تزکیه وجود دارد.همچون فرقی که بین علم صحبت و حالت صحبت وجود دارد وهر دو را باهم داشتن نشان کمال است، پس علم تزکیه شامل همه آن چیزهایی است که حضرت رسول اعظم به صحابه گرامی آموخته است .یعنی دستوراتی که آنان را ازگناهان پاک کرده وبه خدای تعالی نزدیک سازد مثل عباداتی نظیر نماز و روزه و غیرآن ورفتاری مثل ورع و زهد و علم و غیر آن .اما حالت تزکیه تمام آن صفات خوب و احوال روحی بود که بر صحابه بزرگوار وارد می شد و روحشان را پاک می کرد. این امر به معنی کسب صفات تزکیه استادشان حضرت رسول اعظم بود پس علم تزکیه بهره عقل از صحبت است وحالت تزکیه نصیب قلب یا روح از صحبت است .بر این اساس می توان گفت که آن آیه کریمه ثابت می کند که قرائت قرآن کریم و انجام بقیه عبادات خواه ظاهری و خواه باطنی مسلمان را از صحبت با کسی که منشاء نیروی روحی باشد بی نیاز نمی سازد، یعنی همان کسی که با مصاحبتش احوالی که باعث ترقی روحی تدریجی برای رسیدن به مرتبه یقین می شود در آدمی افزایش می یابد .همانا علم تزکیه تنها خاص کسانی است که خداوند برآنان منت نهاده و در زمان پیامبر خلقشان کرده نمی شود بلکه به هر مسلمانی که خواهان آن باشد و آن را از طریق نقل و صحبت بجوید می رسد وهمین طور حالت تزکیه که برکاتش بر هر مسلمان مخلص که مصاحب پیامبر بود وارد شد نیز مخصوص دوران خود پیامبر نیست .باید دانست که تاثیر روحی به فاصله مکانی ربطی ندارد زیرا محبت واسطه انتقال تاثیرات روحی است واز موانع مکانی عبور می کند و تنها بر آنچه که حواس از امور مربوط به محبوب دریافت می کنند تکیه نمی کند.

پانویس ها:
[1] – بقرة : 129 .
[2] – شيخ إسماعيل حقي بروسوي – تفسير روح البيان – ج 1 ص 122 .