بسم الله الرحمن الرحيم
اللهم صل على سيدنا محمد الوصف والوحي والرسالة والحكمة وعلى اله وصحبه وسلم تسليما
سمر ماجد
خداوند متعال انسان را به زیبا ترین شکل و بهترین ترکیب آفرید و به او توانایی های شناختی شگفت انگیزی بخشید که از جمله آنها قدرت تفکر و زبان است. به دلیل عظمت خلقت الهی، لازم است که این توانایی های ارزشمندی که خداوند به انسان به طور خاص و نه به دیگر مخلوقات عطا کرده است، به شکلی استفاده شود که برای خود و دیگران سودمند و خیر آفرین باشد و سپاس و شکر خود را نسبت به این خالق عظیم که به خاطر او و برای بندگی اش این جهان را آفریده است، نشان دهد. چگونه در حالی که جهان در یک نبرد دائمی بین خیر و شر، شک و یقین، و بین خود خواهی و ترجیح منفعت شخصی بر عشق به دیگران و منفعت آنها قرار دارد، انسان باید از قدرتی که خداوند به او عطا کرده است، به شیوه‌ای درست استفاده کند که دیگران از آن الگو بگیرند و سود آن عمومی شود.
خداوند متعال می فرماید: {وَسَخَّرَ لَكُمْ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ جَمِيعًا مِنْهُ} «و آنچه در آسمان ها و آنچه در زمین است، همه را از جانب خود برای شما مسخر کرد» (الجاثیة: 45). تصوف اسلامی با روش شرعی و روحانی خود، نقش خود را در تزکیه نفس و اعضای بدن انسان و نحوه آموزش و ارتقای او به بالاترین سطوح اثبات کرده است. به گونه ای که انسان برای خود، جامعه و دیگران مفید باشد، زیرا تصوف فرد را تربیت کرده و به او می آموزد که چگونه با روحیه ای که واقعیت های این عصر را می پذیرد، به درستی عمل کند و به شکل مثبت و دموکراتیک بر اساس تقوای خداوند متعال با آن تعامل داشته باشد.
خداوند متعال می فرماید: {وَاتَّقُوا اللَّهَ ۖ وَيُعَلِّمُكُمُ اللَّهُ} «از خدا بترسید و خداوند به شما آموزش می دهد» (سوره بقره 2/282). قطعاً این روحیه مطمئن نمی تواند تحقق يابد مگر اول با ایمان به خداوند باشد. خداوند متعال می فرماید: {وَإِنِّي لَغَفَّارٌ لِمَنْ تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ صَالِحًا ثُمَّ اهْتَدَى} «و به يقين من آمرزنده كسى هستم كه توبه كند و ايمان بياورد و كار شايسته نمايد و به راه راست راهسپر شود» (سوره طه / آیه 82). و این با تلاش و پشتکار و تحقق هدفی که برای آن آفریده شده اید، برای جانشینی خداوند در زمین و حمل امانت برای گسترش خیر و محو فساد ممکن است. خداوند متعال می فرماید: {وَلْتَكُنْ مِنْكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ وَيَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ } “و بايد از ميان شما گروهى [مردم را] به نيكى دعوت كنند و به كار شايسته وادارند و از زشتى بازدارند و آنان همان رستگارانند” (سوره آل عمران / آیه 104).
و این امر نمی تواند محقق شود مگر با تصفیه نفس از طریق شاگردی نزد شیخی که عارف به خداوند و وارث نور محمدی است و روش او را با کتاب خدا و سنت پیامبر و سلف صالح دنبال می کند و خداوند به او انبوهی از نعمت های رحمانی را عطا کرده است. او را اطاعت می کند و به روش او از طریق ذکر، تسبیح و راهنمایی پایبند می ماند. چنان که در حدیثی که ابن حیان در کتاب “الضعفاء” از حدیث ابن عمرو نقل کرده است، رسول الله ﷺ فرموده اند: «شیخ در میان قوم خود مانند پیامبر در میان امت خود است».
یحیی بن معاذ گفته است: «علما برای امت محمد صلی الله علیه و سلم از پدران و مادرانشان مهربان تر هستند». پرسیده شد: چگونه چنین است؟ گفت: «زیرا پدران و مادران، فرزندان خود را از آتش دنیا حفظ می کنند، در حالی که علما آنها را از آتش آخرت حفظ می کنند».
شاگرد در نزد شیخ عارف به اصول ارکان راه محمدی که شامل اسلام، ایمان، احسان (مراقبت نفس) است، تعلیم می بیند و از علوم روحانی بهره مند می شود. شیخ او را در تصفیه و تطهیر نفس یاری می کند و به او کمک می کند تا از صفات مذموم قلب مانند دروغ، حسد، ریا، تکبر و خود پسندی رهایی یابد و به مراتب تزکیه نفس از جمله نفس لوامه، نفس ملهمه، نفس مطمئنه، نفس راضیه و نفس مرضیه دست یابد تا به مرتبه نفس کامل در بخش بشری برسد و مقامات روحانی این راه را که شامل ایمان، صدق، اخلاص، صبر، ورع و زهد است، محقق کند. همچنین، او را به یادگیری علوم ظاهری شرعی مانند نماز، روزه، زکات، حج و دیگر علوم دینی تشویق می کند و او را به کسب اطلاع از علوم جدید و تکنولوژی های مدرن که عقل انسان را به تفکر و ادراک دعوت می کند، ترغیب می نماید تا از نظر روانی و علمی به صورتی که خداوند برای خدمت به خود و دیگران اراده کرده است، ظاهر شود.
خداوند متعال می فرماید: {وَيَتَفَكَّرُونَ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ رَبَّنَا مَا خَلَقْتَ هَذَا بَاطِلًا} “ و در آفرینش آسمان ها و زمین می اندیشند، [و از عمق قلب همراه با زبان می گویند:] پروردگارا! این [جهان با عظمت] را بیهوده نیافریدی” (آل عمران: 191). و می فرماید: {سَنُرِيهِمْ آيَاتِنَا فِي الْآفَاقِ وَفِي أَنْفُسِهِمْ } «به زودی آیات خود را در افق ها و در وجود خودشان به آنان نشان خواهیم داد» (سوره فصلت / آیه 53). و می فرماید:{وَكَذَلِكَ أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ رُوحًا مِنْ أَمْرِنَا} «و این گونه از روح خود که امری از جانب ماست، به تو وحی کردیم» (سوره شوری / آیه 52). پس با علم روحانی باطنی و علم ظاهری در همه جوانب آن، روان انسان اصلاح می شود و محبت خدا و ایمان به او و آزادی اعتقاد و پیام های آسمانی و تمسک به مثل ها و ارزش های اسلامی و اصول انسانی در او تقویت می گردد. زیرا فرد به تنهایی زندگی نمی کند، بلکه با دیگران در جامعه همراه است و هر آنچه که در شخصیت او صيقل داده شد، آینه ای بازتاب دهنده از رفتار او با دیگران خواهد بود، و این از خانواده که هسته اصلی سازمان اجتماعی است آغاز می شود که از طریق آن، اولین رفتار خود را برای تعامل با محیط پیرامون جامعه آغاز می کند.
خداوند متعال می فرماید: {هَلْ يَسْتَوِي الَّذِينَ يَعْلَمُونَ} «آیا کسانی که می دانند با کسانی که نمی دانند برابرند؟» (سوره زمر / آیه 9). تصوف انسانی را ایجاد می کند که تمایل به تغییر ذات خود و رهایی از آفات نفس اماره به سوء که خود باعث فساد حال فرد و بردن او به سوی هلاکت است، دارد.
با این تمایل به تصفیه نفس از آلودگی ها و ارتقاء آن به سوی راه حق و تزکیه نفس، انسان عشق به تغییر در جامعه معاصر پیدا می کند و از واقعیت فاسد رهایی می یابد. با آزاد سازی تمام توانایی های نهفته در خود برای نو آوری، نشاط و خلاقیت و مشاركت او در توسعه جامعه در چارچوب راه خدا و رسولش صلی الله علیه و آله خواهد داشت.
از آنجا که تصوف اسلامی در آغاز علم، در میانه عمل و در پایان موهبت است، بر اساس این اصل، آگاهی در فرد به وجود می آید تا به علم روی آورده و کاربرد های آن را در تفکر و عمل در چندین ارزش به کار گیرد:
ارزش های اخلاقی مانند (عشق – اخلاص – صداقت – احترام به حقوق و نظرات دیگران – زندگی نیکو).
ارزش های تکامل شخصیت مانند (موفقیت – اراده – ابتکار – شجاعت – دقت).
ارزش های معرفتی مانند (حفظ حقایق – طلب علم و مطالعه و هر آنچه که به فرهنگ و تمدن کمک می کند – معرفی موضوعات تاریخی، انسانی و علمی).
ارزش های اقتصادی مانند (عشق به کار گروهی و مشارکت داوطلبانه و پرشور در آن – صرفه جویی در هزینه ها و صرفه جویی مازاد آن، که این امر منجر به برنامه ریزی و برآورد اقتصادی در تمام امور و مسائل می شود).
ارزش های میراثی شامل (ایجاد اعتماد به نفس در فرد نسبت به شخصیت اسلامی که ویژگی های فرهنگ اسلامی و جنبه های مختلف خلاقیت در زمینه های فکر، هنر و عمل در آن متجلی است) می باشد.
با تمام این ارزش ها، به ساخت شخصیت های نو ظهور سالم کمک خواهد شد، هر کدام بر اساس استعداد خود که با آرمان های حال و آینده همخوانی دارد، تا به تکامل و تطبیق در جامعه دست یابند و در فعالیت های آن سهیم شوند.
با عادت دادن آنها به تمرین این ارزش ها که از تصوفشان استخراج شده است، عواطف سالم در آنها شکل خواهد گرفت و استعداد های هنری و ذوق زیبایی شناسی در آنها پرورش خواهد یافت. همچنین روح ابتکار و خلاقیت را تقویت کرده و توانایی تحمل سختی ها و مقابله با مشکلات جامعه در شرایط بحرانی را با حکمت، اعتماد به نفس و صبر خواهند یافت. بدین ترتیب، آنها توانایی ارائه فرهنگ اسلامی و برجسته کردن روح اصیل و عناصر سالم آن را خواهند داشت.
با ترکیب عقل و صفا و پاکی روح، می توان روانی متقی، آگاه، متمدن، هوشیار و متفکر ایجاد کرد که به خود نفع می رساند و به بشریت خدمت می کند و در هر زمانی عدالت، برابری و وفاداری را محقق می سازد.
خداوند متعال می فرماید: {أَوَمَنْ كَانَ مَيْتًا فَأَحْيَيْنَاهُ وَجَعَلْنَا لَهُ نُورًا يَمْشِي بِهِ فِي النَّاسِ} “آيا كسى كه مرده[دل] بود و زنده اش گردانيديم و براى او نورى پديد آورديم تا در پرتو آن در ميان مردم راه برود…” (الأنعام: 122).
اللهم صل علی سیدنا محمد الوصف والوحي والرسالة والحكمة وعلی آله وصحبه وسلم تسليماً.
