در رابطه از هر چهار مذهب از مذاهب فقهی، امامی صریح و ضمنی سخن گفته شده است. اکنون برخی از آنچه را که آنان ذکر کرده اند همراه با تعیین منابع برای کسانی که در قلبشان مرض نیست و بر اولیاء الله به دلیل پیروی از هوس و غرض انکار نمی کنند، بیان می کنم. و می گویم به توفیق خداوند که راهنما به راه راست است: بسیاری از مفسران در تفسیر آیه «لولا إن رأى برهان ربه» تصوف و امداد روحانیان را تصریح کرده اند. از جمله صاحب کشاف، با وجود انحرافش از اعتدال و انصاف، «برهان» را این گونه تفسیر کرده است که یوسف علیه السلام صدایی شنید که «إياك و إیاها» (از آن دوری کن) گفت، اما به آن توجهی نکرد و بار دیگر آن را شنید و سپس برای بار دوم آن را شنید. سپس برای بار سوم صدایی شنید که گفت «از او دوری کن»، او موفق نشد تا اینکه یعقوب بر او ظاهر شد و انگشت او را گاز گرفت و گفته شده که دستش را بر سینه زد تا به آخر سخنی گه گفته شده است. از جمله امامان حنفی، شیخ امام اکمل الدین در «الشرق المشارق» درباره حدیث «من رآنی… الخ» اجتماع با شخص در بیداری و خواب برای رسیدن به وحدت مورد نظر و دارای پنج اصل کلی است: اشتراک در ذات، یا در صفات، یا در افعال، یا در مراتب، یا هر چیزی که از مناسبت میان دو چیز قابل درک است، که هیچ چیزی از این پنج مورد خارج نیست. محبت قوی می شود به گونه ای که دو شخص تقریباً از هم جدا نمی شوند و ممکن است بر عکس نیز باشد. و هر کس که این پنج اصل را به دست آورد و ارتباط او با ارواح کاملین گذشته و حال برقرار کند، هر وقت بخواهد با آنها ملاقات می کند. از جمله امامان شافعی، امام غزالی در «احیاء» در تبیین آنچه که باید در هر رکنی از ارکان نماز بر قلب خطور کند، می گوید: «و در قلب خود، پیامبر ﷺ و شخصیت کریم او را حاضر کن و بگو: السلام علیک أیها النبی، و باور داشته باش که به او می رسد و او به تو پاسخ می دهد.»
از جمله علمای شافعی، علامه شهاب بن حجر ملکی در «شرح العباد» در بیان معانی کلمات تشهد می گوید: «و رسول خدا ﷺ مخاطب شد، گویا اشاره ای است به این که برای نماز گزاران از امت او تجلی می کند که ایشان در حال با آنها است و به فضل اعمالشان شهادت دهد و این یادآوری حضور، باعث افزایش خشوع و حضور قلب می شود.»
شیخ عارف سهروردی شافعی در «عوارف» در باب «صلاة اهل القرب و عباداتهم» می گوید: «و بر پیامبر ﷺ سلام می دهد و او را در برابر چشمان قلب خود تجسم می کند.»
از جمله علمای حنفی، علامه شریف گرگانی قدس الله سره در اواخر شرح موافق.. و شرح التاجیه می گوید… و از جمله امامان حنابله، غوث اعظم و امام اکبر، سیدنا شیخ عبدالقادر گیلانی قدس الله سره می فرماید: «برای فقیر یعنی سالک راه اهل تصوف، یک رابطه قلبی با اولیاء وجود دارد و به دلیل این رابطه از آنها باطناً بهره‌مند می شود، بنابراین عدم تکریم ظاهری اشکالی ندارد.»
علامه شهاب بن حجر در اواخر «شرح الشمائل» به موافقت حافظ جلال الدین سیوطی در کتاب «التنویر الحلک فی رؤیة النبی و الملک» نقل کرده است که از ابن عباس رضی الله عنهما روایت شده است: «او رسول الله ﷺ را در خواب دید و بر برخی از امهات المؤمنین وارد شد. همسر رسول الله ﷺ نزد او آمد و او صورت پیامبر را دید اما صورت خودش را ندید.» این همان فناء در رابطه به اصطلاح اهل تصوف است.
نباید گفت که این صورت، صورت پیامبر ﷺ نیست، زیرا ما می گوییم: این امر از خصوصیات پیامبران نیست و هر چیزی که چنین باشد، بین آنها و اولیاء مشترک است و نزد اهل معرفت در این امر شکی نیست.
منبع :
سيد شيخ محمد كسنزان حسيني – الانوار الرحمانية في الطريقة القادرية الكسنزانية – ص46-48 .
