استاد دکتر ضاری مظهر – دانشگاه بابل
قسمت سوم: بنفش و ارتقای مبارک
بین آبی و قرمز فاصله ای گسترش می یابد، که بخش بزرگی از آن توسط مرتبه زرد (نفس لوامه) اشغال می شود. این مرتبه بین دو مرتبه نفس اماره بالسوء و نفس ملهمه قرار دارد. و مانند تأثیر سبز بر آبی، در تأثیر قرمز نیز ویژگی های آبی در قرمز می سوزند، گویا آبی هرگز وجود نداشته است. این یک فرآیند ذوب شدن هویت در هویت دیگر است، پایانی که از آن شروعی تازه بروز می کند که به عالم الهی تعلق دارد. از اینجا بنفش هویت خود را اعلام می کند، زیرا به سوی ولایت قدم برداشته است.
بنفش فلز گرانبهایی است که از طریق خاصیت واکنش بین قرمز آتشین و فلز آبی نامرغوب به وجود آمده است. درست مانند فلز طلا که فقط پس از گذراندن فرآیند های پاکسازی، مانند برخورد با برخی اسیدها و سپس با برخی آتش های ذوب کننده، از ناخالصی هایش جدا شده و رنگ خالص آن نمایان می شود، که دیگر فلزات از آن بی بهره‌اند. به همین ترتیب، بنفش نیز یک تبدیل ریشه ای و کامل از آبی است که به حالت نخستین خود (فطرت اولیه اش) بازگشته است، پس از آنکه ویژگی های بد از آن زدوده و پاک شده اند، و به این ترتیب مانند طلا گرانبها شده است.
مرتبه آبی همان طور که صوفیان آن را می بینند، دارای دلالات خاصی است (مانند جهل، بُخل، حرص، تکبر، خشم، طمع، شهوت، حسادت، بد خُلقی، و وارد شدن به سخنانی که به او مربوط نیست، و تمسخر، نفرت، و اذیت کردن با دست و زبان، زیرا این نفس همان است که به آن “خسران” اشاره شده است) (کسنزان، محمد عبد الکریم، طریقه‌ی علیه… همان منبع قبلی، ص 110).
به نظر می رسد مرتبه بنفش شباهت زیادی به ماهیت آتش سوزان دارد، اما سوخت اینجا ویژگی های مذموم نفس اماره بالسوء است که دارای رنگ آبی است. آبی و ویژگی هایی که دارد، سوختی است که فعالیت و دوام آتش را حفظ می کند، و مرتبه بنفش با از بین رفتن آثار مرتبه آبی پایان می یابد، و نشانه آن پایان بهره مندی بنده از فنایِ در مرتبه حق است، جایی که هیچ رنگ و وصفی نمی تواند آن را محدود کند یا قید نماید. بازمی گردد به همان حالتی که قبل از بودن در اشباح داشت، آن نفخه ای که گسترش نور را با تمام ویژگی های حق تعالی نمایان می سازد، و آن جهانی است که به بهترین تقویم آفریده شده است، خداوند تعالی می فرماید: “لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنسَانَ فِي أَحْسَنِ تَقْوِيمٍ” ترجمه: كه ما انسان را در بهترين شكل آفريديم”(التین:4) بعد از سوختن ویژگی‌های پست، “ثُمَّ رَدَدْنَاهُ أَسْفَلَ سَافِلِينَ” ترجمه: سپس (به کیفر کفر و گناهش) به اسفل سافلین (جهنم و پست‌ترین رتبه امکان) برگردانیدیم.” (التین:5). فرآیند سوختن بر اساس رحمت الهی انجام شده است که اقتضای آن روشن کردن روح با فراهم آوردن دلایل ترقی آن است، به طوری که این ترقی باعث می شود شناخت معرفتی و نوری برای آن حاصل شود که به عبور از حجاب های ظلمانی کمک کند. رنگ بنفش همان طور که به نظر می رسد شبیه به آن آتشی است که ویژگی های آبی را سوزانده است. شعله معرفت، کاه جهل را سوزانده، شعله کرم و جود هر اثری از بخل را سوزانده، تواضع تمام مظاهر تکبر را سوزانده، و لطافت تمام مظاهرخشم را سوزانده است و به همین ترتیب، سایر ویژگی ها، ویژگی های نامطلوب را می سوزانند تا عوالمی خالی از هرگونه آلودگی و تعلق پدیدار شوند.
مرتبه‌ی نفس ملهمه که دارای نوری به رنگ قرمز است، و همان طور که صوفیان درباره اش بیان کرده اند، با سخاوت، قناعت، علم، صبر، رويا، تحمل اذیت، گذشتگی از مردم، تلاش برای اصلاح آن ها، پذیرش عذرشان و شهود اینکه خداوند کنترل همه موجودات را در دست دارد، توصیف می شود. در این مرتبه، هیچ گونه اعتراضی به هیچ مخلوقی وجود ندارد. از ویژگی های آن نیز اشتیاق، حیرت، گریه، نگرانی، رویگردانی از خلق، مشغولیت به حق، عشق به ذکر، خوش رویی و شادی در خداوند است (همان منبع قبلی، ص ۱۱۱).
مرتبه‌ی قرمز نقش بزرگی ایفا می کند، چرا که یکی از جنبه های رحمت است که با عزمی راسخ برای نجات آبی از گمراهی اش به کار می رود. مرتبه‌ی قرمز منبع یاری و پشتیبانی برای آبی است تا بتواند از امتحان خود گذر کند، “وَاللهُ يَخْتَصُّ بِرَحْمَتِهِ مَنْ يَشَاءُ وَاللهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ” ترجمه: هر كس را كه بخواهد مشمول رحمت خاص خويش مى‌گرداند و خدا صاحب فضل بزرگ است” (بقره: ۱۰۵). پس از اینکه جذب شد و بر این اساس پنهان شد.. “إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَاكِ وَطَهَّرَكِ وَاصْطَفَاكِ” ترجمه: همانا خدا تو را برگزید و پاکیزه گردانید” (آل‌عمران: ۴۲) برایش حاصل شد، خداوند زمینی پاکیزه از مراتب برایش مهیا کرد تا ريشه‌ی خود را در آن بیابد و مکاشفات و طعم های مختلف را تجربه کند. خداوند می فرماید: “فَتَقَبَّلَهَا رَبُّهَا بِقَبُولٍ حَسَنٍ وَأَنْبَتَهَا نَبَاتاً حَسَناً” ترجمه: پس خدا او را به نیکویی پذیرفت” (آل‌عمران: ۳۷) و سپس میوه داد و “وَأَنْبَتَتْ مِنْ كُلِّ زَوْجٍ بَهِيجٍ” ترجمه: و از هر نوع گیاه تر و تازه و بهجت انگیزی می رویاند.” (حج: ۵) از معارف حسی و روحی که به تکمیل معارف صحیح کمک می کند، زیرا ظاهر همان قدر حق است که باطن حق است و جمع بین آن ها از سنن حقیقت محمدی است.
مبارزه بین مراتب قرمز و آبی به تولد مرتبه بنفش انجامید، و این مرتبه با رنگ قرمز آغشته شد، یا به عبارت دیگر، از آن چیزی گرفت که آن را از لحاظ شکل و محتوا ارتقاء می دهد. دیگر چیزی از مرتبه آبی در دنیای آن باقی نماند، زیرا به لطف عنایت حق تعالی، از همه ویژگی های نفس اماره بالسوء تجرد و دوری کرد، “بَلْ نَقْذِفُ بِالْحَقِّ عَلَى الْبَاطِلِ فَيَدْمَغُهُ فَإِذَا هُوَ زَاهِقٌ وَلَكُمُ الْوَيْلُ مِمَّا تَصِفُونَ” ترجمه: بلكه حق را بر باطل فرو مى افكنيم پس آن را در هم مى شكند و بناگاه آن نابود مى گردد واى بر شما از آنچه وصف مى كنيد” (انبیاء: ۱۸).
مرتبه‌ی بنفش لزوماً پایین تر از مرتبه‌ی نفس ملهمه که دارای نور قرمز است، نیست. درست است که بنفش از اثرگذاری قرمز پدید آمده، اما به واسطه‌ی تقرب و توجه خاص حق تعالی، از مرتبه‌ی قرمز فراتر رفته است، طبق آیه‌ی “وَاللهُ يَخْتَصُّ بِرَحْمَتِهِ مَنْ يَشَاءُ وَاللهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ” ترجمه: هر كس را كه بخواهد مشمول رحمت خاص خويش مى‌گرداند و خدا صاحب فضل بزرگ است” (بقره: ۱۰۵). به عبارت دقیق تر، می توان گفت که این مرتبه به نوعي ارتقای مرتبه‌ی قرمز است، پس از اینکه به طور کامل از تمامی نا خالصی های خود رهایی یافته و صفات آن به صفات مرتبه‌ی نفس مرضیه با نور سیاه نزدیک شده است؛ یعنی: به مرتبه‌ی حاكميت بر ذات نائل آمده است، به واسطه‌ی تمکین حق برای آن، این حاكميت از جانب خداوند است، و هر که حاكميتش از جانب خدا باشد، بازگشتی و زیانی ندارد، “وَكَانَ حَقّاً عَلَيْنَا نَصْرُ الْمُؤْمِنِينَ” ترجمه: و بر ما نصرت و یاری اهل ایمان حتم است”. (روم: ۴۷). در اینجا، بنفش ارتقایی مبارک است، زیرا که از مراتب متعدد به سمت حق در سفری مبارک مختصر کرده است، و این حال اهل عنایت و تمکین است از مقربانی که شامل حالشان فرمایش خداوند متعال می شود که فرموده است: “إِنَّ الَّذِينَ سَبَقَتْ لَهُمْ مِنَّا الْحُسْنَى أُولَئِكَ عَنْهَا مُبْعَدُونَ * لا يَسْمَعُونَ حَسِيسَهَا وَهُمْ فِي مَا اشْتَهَتْ أَنْفُسُهُمْ خَالِدُونَ” ترجمه: اما كساني كه وعده نيك از قبل به آنها داده ايم (يعني مؤ منان صالح) از آن دور نگاهداشته مي شوند* آنها صداي آتش دوزخ را نمي شنوند و در آنچه دلشان بخواهد جاودانه متنعم هستند”. (انبیا: ۱۰۱، ۱۰۲)
