یکی از بیشترین هنجار هایی که مسلمانان به خاطر آن از جانب غرمسلمانان مورد تهاجم از قرار می گیرند، چند همسری است. تصور نادرستی که در بسیاری از اذهان وجود دارد این است که اصل اساسی در جوامع اسلامی، چند همسری است. اما تنها یک نص در قرآن کریم وجود دارد که به طور خاص بر تعدد زوجات به عنوان یک قانون اجتماعی اشاره کرده و اجازه ازدواج با بیش از یک زن را در حالات خیلی استثنایی و تحت شرایط سخت داده است. اگر چه احیانا از تعدد زوجات در فرهنگ و تمدن اسلامی سوء استفاده صورت می گیرد، اما در قرآن کریم تنها در سیاق حمایت از اموال مردم یا حقوق یتیمان جواز داده شده است، علاوه بر آن اجرای عدالت در مورد زنان شرط الزامی است، چنان که آیه زیر بر آن دلالت دارد:{ وَإِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ تُقْسِطُواْ فِي الْيَتَامَى فَانكِحُواْ مَا طَابَ لَكُم مِّنَ النِّسَاء مَثْنَى وَثُلاَثَ وَرُبَاعَ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ تَعْدِلُواْ فَوَاحِدَةً أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ ذَلِكَ أَدْنَى أَلاَّ تَعُولُواْ }(١) : واگر ترسيديد كه درباره يتيمان نتوانيد دادگری كنيد ( ودچار گناه بزرگ شويد ، از اين هم بترسيد كه نتوانيد ميان زنان متعدّد خود دادگری كنيد واز اين بابت هم دچار گناه بزرگ شويد . ولی وقتی كه به خود اطمينان داشتيد كه می توانيد ميان زنان دادگری كنيد وشرائط وظروف خاصّ تعدّد ازواج مهيّا بود ) با زنان ديگری كه برای شما حلالند ودوست داريد، با دو يا سه يا چهار تا ازدواج كنيد . اگر هم می ترسيد كه نتوانيد ميان زنان دادگری را مراعات داريد، به يك زن اكتفاء كنيد يا با كنيزان خود ( كه هزينه كمتری و تكلّفات سبكتری دارند ) ازدواج نمایيد. اين ( كار، يعني اكتفاء به يك زن، يا ازدواج با كنيزان ) سبب می شود كه كمتر دچار كجروی و ستم شويد وفرزندان كمتری داشته باشيد.
هنگامی که نصوص فوق نازل شد، اولین جامعه مسلمان در مدینه، در معرض یک مشکل اجتماعی بحرانی قرار گرفت، به دلیل کشته شدن بسیاری از مردان مسلمان در جنگ های که بین مسلمانان وغیر مسلمان مکه صورت گرفت و به اسلام گرویدن زنان غیر مسلمان، تعداد زیادی از کودکان و زنان نیازمند حمایت و مراقبت شدند. علاوه بر این، لازم بود که از اموال یتیمان محافظت صورت گیرد (چنانچه که در آیه فوق اشاره شد) ازدواج با دو یا سه زن به راحتی اجازه داده نشد، بلکه همانند تحمل درد جراحی به عنوان آخرین راه حل به آن جواز صادر گردید وبس. زیرا قرآن کریم با واقع گرایی غیر محدود و خارق العاده خود تشخیص داد که اکثر انسان ها در درجات بالای فداکاری و از خودگذشتگی ناتوانند و اینکه اکثر مردان ازخودگذشته نیستند که مسئولیت مراقبت از زنان وکودکان آسیب دیده را بر عهده بگیرند. اینجاست که بر تعدد زوجات در قرآن جواز داده شده، اما تنها در در شرایط سخت اجتماعی و برای اهداف بشردوستانه. یک شرط نیز به آن متصل است: لزوم اجرای عدالت فقط بر عهده یتیمانی نیست که برای آنها اجازه ازدواج با بیش از یک زن داده شده است، بلکه در مورد زنان نیز باید اجرا شود و اگر مرد احساس کند که نمی تواند رابطه برابری در بین زن ها با بیش از یک زن برقرار نماید، باید تنها با یک زن ازدواج کند.
اینجا باید تأکید کرد که از نظر قرآن کریم تعدد زوجات جایز است، اما به شرطی که مرد با همه ی وسایل با همه زنان عادلانه رفتار نماید. در صورتیکه تحقق شرط فوق برای مرد خیلی سخت بوده واجرای آن غیر ممکن باشد، مرد نباید با بیشتر از یک زن ازدواج کند. با این حال در عمل، مردان مسلمان چند همسری را آزادانه بدون توجه به شرایط فوق و اغلب بدون هیچ عذاب وجدان انجام می دهند. در حقیقت اغلب آنچه که در آیه 129 سوره نساء به آن استناد شده است، این است که در جوامع اسلامی حکم قرآنی مربوط به موضوع اجرای عدالت بین چند همسری در معرض چشم پوشی قرار دارد، گرچه در صدد از بین بردن آن به طور کامل نیست. خداوند متعال میفرماید: { وَلَن تَسْتَطِيعُواْ أَن تَعْدِلُواْ بَيْنَ النِّسَاء وَلَوْ حَرَصْتُمْ فَلاَ تَمِيلُواْ كُلَّ الْمَيْلِ فَتَذَرُوهَا كَالْمُعَلَّقَةِ وَإِن تُصْلِحُواْ وَتَتَّقُواْ فَإِنَّ اللّهَ كَانَ غَفُوراً رَّحِيماً } (٢): شما نمی توانيد ( از نظر محبّت قلبی ) ميان زنان دادگری (كامل) برقرار كنيد، هر چند هم ( در اين راه به خود زحمت دهيد و ) همه كوشش وتوان خود را به كار بريد. ولی ( از زنی كه تمایل چندانی به او نداريد ) به طور كلّی دوری نكنيد، بدان گونه كه او را به صورت زن معلّقه ای درآوريد ( كه بلا تكليف بوده ونه شوهردار ونه بی شوهر بشمار می آيد ) واگر صفا وصميميّت ( ميان خود ) راه بيندازيد و ( جور وجفا وكدورت پيشين را ترك گوئيد وبا اصلاح حال ودادگری پيش گرفتن ) پرهيزگاري كنيد، ( خداوند از تقصير ولغزش شما می گذرد ) چرا كه خداوند بس آمرزنده مهربان است .
این نمونه خوبی از روشی است که بسیاری از مسلمانان از آموزه ها و مواقف اساسی قرآن کریم برداشت سوء کرده اند. در ( سوره بقره ) قرآن برای همه ازدواج های آینده قانونی وضع می کند که هدف آن آگاه ساختن مرد از مسئولیت های اخلاقی خود به عنوان یک شوهر قبل از اینکه چند همسری را انجام دهد، می باشد. (سوره نساء: 129) به وضعیتی اشاره دارد که در آن مرد چند همسر دارد.
در جوامع قبل از اسلام، تعدد زوجات نامحدود بود و این بدون استثنا رسم جامعه قرار گرفته بود. هیچ قانون اخلاقی که رفتار با زنان را در چنین شرایطی تنظیم کند وجود نداشت. در نتیجه زنان تمام زندگی خود را در بدبختی و اضطراب سپری میکردند، زیرا زنان هیچ وسیله ای برای پیش بینی انتخاب همسر و تحمیل حقوق خود بر او نداشتند.
قرآن کریم در (سوره نساء، آیه 129) این نکته را واضح میسازد که مردان به عنوان انسان نمی توانند در همه حال با تعداد زیادی از همسران از هر طرف یکسان رفتار کنند ( مخصوصاً در مورد احساس و محبت ). با آن هم مردان مکلف اند باید تمام تلاش شان را به خرج دهند تا با همه ی توانشان برای برقراری روابط مبتنی بر دوستی و تفاهم با زنانی که با آنها ازدواج می کنند انجام دهند تا هیچ همسری احساس ناامنی یا بی توجهی نکند. قرآن کریم مردان را به خویشتن داری، یعنی تسلیم شدن در برابر قانون خدا (که مردان باید نسبت به همسرشان عادلانه رفتار کنند) ترغیب نمود تا تمایلات خود را به نفع یک یا چند همسر دنبال نکنند وبقیه را نادیده نگیرند.
اما به گفته بسیاری از « فقها یا امامان » از آنجایی که (سوره نساء: 129) واضح می سازد که مردان به عنوان انسان نمی توانند نسبت به چند همسر عادل باشند، به شکل ادبی می پرسند: ( چه کسی می تواند با زنان عادل باشد؟ ) از آنجایی که خداوند آمرزنده ومهربان است، تأکید در آموزه های قرآنی بر عدالت برای همه همسران اکیداً لازم نیست.
این واقعیتی است که قرآن به ضعف انسان در اتخاذ موقف زیبای صبر اشاره می کند، بسیاری از مسلمانان آن را به عنوان توجیهی برای نادیده گرفتن چیزی که به وضوح بیان شده و به شدت بر آن تأکید شده است، اختیار نموده اند. با توجه به اشاره به جواز ازدواج با « کنیزان که در ملکیت مسلمانان قرار دارند »، باید توجه داشت که اگر چه قرآن به مردان مسلمانی که در زمان نزول وحی می زیسته اند اجازه داده است که علاوه بر دو یا سه یا چهار همسر با کنیزان خود نیز ازدواج کنند، این تدبیر احتیاطی فقط برای زنانی قابل تطبیق است که در آن زمان کنیز بودند.
آموزه های قرآنی از چند جهت تأکید می کند که مردان و زنانی که تا ظهور اسلام به بردگی در آمده اند، یا باید آزاد گردند ویا به تدریج از طریق ازدواج در جامعه مسلمانان آزاد بیامیزند. در آینده عملی از بردگی وجود نخواهد داشت ( بنابراین هیچ زن کنیزی به تعداد معمول همسران اضافه نخواهد شد ) همانطور که در (سوره محمد، آیه 4) اشاره شده است که می گوید اسیران جنگی یا به عنوان لطف آزاد شوند ( به عنوان منت ). ) یا با فدیه آزاد شوند. ( در اینجا می توان به این نکته اشاره کرد که در جامعه بادیه نشین جاهلی قبل از اسلام این رسم حاکم بود که افراد قبیله مهاجم را به اسارت می بردند وبرای فدیه آماده می کردند. کسانی که فدیه می دادند آزاد می شدند و بقیه – اکثرا زنان – را به شهر می آوردند ومی فروختند، از این جا است که قرآن کریم برای آزادی اسیران جنگی، با فدیه یا بدون آن تأکید دارد، تا شر ریشه بردگی از بین برده شود.
با توجه به بررسی فوق اشتباه است که تصور کنیم به چند همسری در قرآن کریم توصیه شده است، در حال که ممکن است این یک انتخاب شخصی برای بسیاری از مردان مسلمان ( یا بسیاری از مردان در جهان ) باشد. در واقع تعدد زوجات زیان نا محدودی برای وضعیت زنان مسلمان داشت که انکار آن غیر ممکن است. اما همانطور که در قرآن کریم مشاهده می شود، تعدد زوجات به نفع زنان وکودکان انجام می شد و نه به عنوان وسیله ای برای ارضای شهوانی وبداخلاقی مردان یا تقویت نفس مرد.
این واقعیت که بسیاری از مسلمانان هدف قرآن را تحریف کرده اند، این واقعیت را نفی نمی کند که در بسیاری از مواقع تعدد زوجات گزینه ای است که زنان وابسته، فقیر، بیمار مزمن، یا به دلیل طلاق یا ترک شوهر، آن را انتخاب می کنند.
اگر تعدد زوجات نه به عنوان جایگزینی برای تک همسری (ازدواج با یک زن) بلکه برای طلاق در نظر گرفته شود، معنایی متفاوت از آنچه به طور عموم به آن چسپیده است، پیدا می کند. این چیزی خوبی است که بسیاری از کشورهای مسلمان قوانینی وضع کرده اند تا از چند همسری گسترده جلوگیری کنند.
فقها این گونه تشریعات را «غیر اسلامی» می‌دانند، اما روشن است که تعدد زوجات بدون محدودیت های همراه آن، در قرآن توجیهی ندارد.
مرجع : موقع سورية نيوز .
http://www.syria-news.com/readnews.php?sy_seq=53076
پانویس:
[۱]: سوره النسا، آیه ۳
[٢]: سوره النسا، آیه ۱۲۹
.
