یکی از بیشترین هنجار هایی که مسلمانان به خاطر آن از جانب غرمسلمانان مورد تهاجم از قرار می گیرند، چند همسری است. تصور نادرستی که در بسیاری از اذهان وجود دارد این است که اصل اساسی در جوامع اسلامی، چند همسری است. اما تنها یک نص در قرآن کریم وجود دارد که به طور خاص بر تعدد زوجات به عنوان یک قانون اجتماعی اشاره کرده و اجازه ازدواج با بیش از یک زن را در حالات خیلی استثنایی و تحت شرایط سخت داده است. اگر چه احیانا از تعدد زوجات در فرهنگ و تمدن اسلامی سوء استفاده صورت می گیرد، اما در قرآن کریم تنها در سیاق حمایت از اموال مردم یا حقوق یتیمان جواز داده شده است، علاوه بر آن اجرای عدالت در مورد زنان شرط الزامی است، چنان که آیه زیر بر آن دلالت دارد:{ وَإِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ تُقْسِطُواْ فِی الْیَتَامَى فَانکِحُواْ مَا طَابَ لَکُم مِّنَ النِّسَاء مَثْنَى وَثُلاَثَ وَرُبَاعَ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ تَعْدِلُواْ فَوَاحِدَهً أَوْ مَا مَلَکَتْ أَیْمَانُکُمْ ذَلِکَ أَدْنَى أَلاَّ تَعُولُواْ }(١) : واگر ترسیدید که درباره یتیمان نتوانید دادگری کنید ( ودچار گناه بزرگ شوید ، از این هم بترسید که نتوانید میان زنان متعدّد خود دادگری کنید واز این بابت هم دچار گناه بزرگ شوید . ولی وقتی که به خود اطمینان داشتید که می توانید میان زنان دادگری کنید وشرائط وظروف خاصّ تعدّد ازواج مهیّا بود ) با زنان دیگری که برای شما حلالند ودوست دارید، با دو یا سه یا چهار تا ازدواج کنید . اگر هم می ترسید که نتوانید میان زنان دادگری را مراعات دارید، به یک زن اکتفاء کنید یا با کنیزان خود ( که هزینه کمتری و تکلّفات سبکتری دارند ) ازدواج نمایید. این ( کار، یعنی اکتفاء به یک زن، یا ازدواج با کنیزان ) سبب می شود که کمتر دچار کجروی و ستم شوید وفرزندان کمتری داشته باشید.
هنگامی که نصوص فوق نازل شد، اولین جامعه مسلمان در مدینه، در معرض یک مشکل اجتماعی بحرانی قرار گرفت، به دلیل کشته شدن بسیاری از مردان مسلمان در جنگ های که بین مسلمانان وغیر مسلمان مکه صورت گرفت و به اسلام گرویدن زنان غیر مسلمان، تعداد زیادی از کودکان و زنان نیازمند حمایت و مراقبت شدند. علاوه بر این، لازم بود که از اموال یتیمان محافظت صورت گیرد (چنانچه که در آیه فوق اشاره شد) ازدواج با دو یا سه زن به راحتی اجازه داده نشد، بلکه همانند تحمل درد جراحی به عنوان آخرین راه حل به آن جواز صادر گردید وبس. زیرا قرآن کریم با واقع گرایی غیر محدود و خارق العاده خود تشخیص داد که اکثر انسان ها در درجات بالای فداکاری و از خودگذشتگی ناتوانند و اینکه اکثر مردان ازخودگذشته نیستند که مسئولیت مراقبت از زنان وکودکان آسیب دیده را بر عهده بگیرند. اینجاست که بر تعدد زوجات در قرآن جواز داده شده، اما تنها در در شرایط سخت اجتماعی و برای اهداف بشردوستانه. یک شرط نیز به آن متصل است: لزوم اجرای عدالت فقط بر عهده یتیمانی نیست که برای آنها اجازه ازدواج با بیش از یک زن داده شده است، بلکه در مورد زنان نیز باید اجرا شود و اگر مرد احساس کند که نمی تواند رابطه برابری در بین زن ها با بیش از یک زن برقرار نماید، باید تنها با یک زن ازدواج کند.
اینجا باید تأکید کرد که از نظر قرآن کریم تعدد زوجات جایز است، اما به شرطی که مرد با همه ی وسایل با همه زنان عادلانه رفتار نماید. در صورتیکه تحقق شرط فوق برای مرد خیلی سخت بوده واجرای آن غیر ممکن باشد، مرد نباید با بیشتر از یک زن ازدواج کند. با این حال در عمل، مردان مسلمان چند همسری را آزادانه بدون توجه به شرایط فوق و اغلب بدون هیچ عذاب وجدان انجام می دهند. در حقیقت اغلب آنچه که در آیه ۱۲۹ سوره نساء به آن استناد شده است، این است که در جوامع اسلامی حکم قرآنی مربوط به موضوع اجرای عدالت بین چند همسری در معرض چشم پوشی قرار دارد، گرچه در صدد از بین بردن آن به طور کامل نیست. خداوند متعال میفرماید: { وَلَن تَسْتَطِیعُواْ أَن تَعْدِلُواْ بَیْنَ النِّسَاء وَلَوْ حَرَصْتُمْ فَلاَ تَمِیلُواْ کُلَّ الْمَیْلِ فَتَذَرُوهَا کَالْمُعَلَّقَهِ وَإِن تُصْلِحُواْ وَتَتَّقُواْ فَإِنَّ اللّهَ کَانَ غَفُوراً رَّحِیماً } (٢): شما نمی توانید ( از نظر محبّت قلبی ) میان زنان دادگری (کامل) برقرار کنید، هر چند هم ( در این راه به خود زحمت دهید و ) همه کوشش وتوان خود را به کار برید. ولی ( از زنی که تمایل چندانی به او ندارید ) به طور کلّی دوری نکنید، بدان گونه که او را به صورت زن معلّقه ای درآورید ( که بلا تکلیف بوده ونه شوهردار ونه بی شوهر بشمار می آید ) واگر صفا وصمیمیّت ( میان خود ) راه بیندازید و ( جور وجفا وکدورت پیشین را ترک گوئید وبا اصلاح حال ودادگری پیش گرفتن ) پرهیزگاری کنید، ( خداوند از تقصیر ولغزش شما می گذرد ) چرا که خداوند بس آمرزنده مهربان است .
این نمونه خوبی از روشی است که بسیاری از مسلمانان از آموزه ها و مواقف اساسی قرآن کریم برداشت سوء کرده اند. در ( سوره بقره ) قرآن برای همه ازدواج های آینده قانونی وضع می کند که هدف آن آگاه ساختن مرد از مسئولیت های اخلاقی خود به عنوان یک شوهر قبل از اینکه چند همسری را انجام دهد، می باشد. (سوره نساء: ۱۲۹) به وضعیتی اشاره دارد که در آن مرد چند همسر دارد.
در جوامع قبل از اسلام، تعدد زوجات نامحدود بود و این بدون استثنا رسم جامعه قرار گرفته بود. هیچ قانون اخلاقی که رفتار با زنان را در چنین شرایطی تنظیم کند وجود نداشت. در نتیجه زنان تمام زندگی خود را در بدبختی و اضطراب سپری میکردند، زیرا زنان هیچ وسیله ای برای پیش بینی انتخاب همسر و تحمیل حقوق خود بر او نداشتند.
قرآن کریم در (سوره نساء، آیه ۱۲۹) این نکته را واضح میسازد که مردان به عنوان انسان نمی توانند در همه حال با تعداد زیادی از همسران از هر طرف یکسان رفتار کنند ( مخصوصاً در مورد احساس و محبت ). با آن هم مردان مکلف اند باید تمام تلاش شان را به خرج دهند تا با همه ی توانشان برای برقراری روابط مبتنی بر دوستی و تفاهم با زنانی که با آنها ازدواج می کنند انجام دهند تا هیچ همسری احساس ناامنی یا بی توجهی نکند. قرآن کریم مردان را به خویشتن داری، یعنی تسلیم شدن در برابر قانون خدا (که مردان باید نسبت به همسرشان عادلانه رفتار کنند) ترغیب نمود تا تمایلات خود را به نفع یک یا چند همسر دنبال نکنند وبقیه را نادیده نگیرند.
اما به گفته بسیاری از « فقها یا امامان » از آنجایی که (سوره نساء: ۱۲۹) واضح می سازد که مردان به عنوان انسان نمی توانند نسبت به چند همسر عادل باشند، به شکل ادبی می پرسند: ( چه کسی می تواند با زنان عادل باشد؟ ) از آنجایی که خداوند آمرزنده ومهربان است، تأکید در آموزه های قرآنی بر عدالت برای همه همسران اکیداً لازم نیست.
این واقعیتی است که قرآن به ضعف انسان در اتخاذ موقف زیبای صبر اشاره می کند، بسیاری از مسلمانان آن را به عنوان توجیهی برای نادیده گرفتن چیزی که به وضوح بیان شده و به شدت بر آن تأکید شده است، اختیار نموده اند. با توجه به اشاره به جواز ازدواج با « کنیزان که در ملکیت مسلمانان قرار دارند »، باید توجه داشت که اگر چه قرآن به مردان مسلمانی که در زمان نزول وحی می زیسته اند اجازه داده است که علاوه بر دو یا سه یا چهار همسر با کنیزان خود نیز ازدواج کنند، این تدبیر احتیاطی فقط برای زنانی قابل تطبیق است که در آن زمان کنیز بودند.
آموزه های قرآنی از چند جهت تأکید می کند که مردان و زنانی که تا ظهور اسلام به بردگی در آمده اند، یا باید آزاد گردند ویا به تدریج از طریق ازدواج در جامعه مسلمانان آزاد بیامیزند. در آینده عملی از بردگی وجود نخواهد داشت ( بنابراین هیچ زن کنیزی به تعداد معمول همسران اضافه نخواهد شد ) همانطور که در (سوره محمد، آیه ۴) اشاره شده است که می گوید اسیران جنگی یا به عنوان لطف آزاد شوند ( به عنوان منت ). ) یا با فدیه آزاد شوند. ( در اینجا می توان به این نکته اشاره کرد که در جامعه بادیه نشین جاهلی قبل از اسلام این رسم حاکم بود که افراد قبیله مهاجم را به اسارت می بردند وبرای فدیه آماده می کردند. کسانی که فدیه می دادند آزاد می شدند و بقیه – اکثرا زنان – را به شهر می آوردند ومی فروختند، از این جا است که قرآن کریم برای آزادی اسیران جنگی، با فدیه یا بدون آن تأکید دارد، تا شر ریشه بردگی از بین برده شود.
با توجه به بررسی فوق اشتباه است که تصور کنیم به چند همسری در قرآن کریم توصیه شده است، در حال که ممکن است این یک انتخاب شخصی برای بسیاری از مردان مسلمان ( یا بسیاری از مردان در جهان ) باشد. در واقع تعدد زوجات زیان نا محدودی برای وضعیت زنان مسلمان داشت که انکار آن غیر ممکن است. اما همانطور که در قرآن کریم مشاهده می شود، تعدد زوجات به نفع زنان وکودکان انجام می شد و نه به عنوان وسیله ای برای ارضای شهوانی وبداخلاقی مردان یا تقویت نفس مرد.
این واقعیت که بسیاری از مسلمانان هدف قرآن را تحریف کرده اند، این واقعیت را نفی نمی کند که در بسیاری از مواقع تعدد زوجات گزینه ای است که زنان وابسته، فقیر، بیمار مزمن، یا به دلیل طلاق یا ترک شوهر، آن را انتخاب می کنند.
اگر تعدد زوجات نه به عنوان جایگزینی برای تک همسری (ازدواج با یک زن) بلکه برای طلاق در نظر گرفته شود، معنایی متفاوت از آنچه به طور عموم به آن چسپیده است، پیدا می کند. این چیزی خوبی است که بسیاری از کشورهای مسلمان قوانینی وضع کرده اند تا از چند همسری گسترده جلوگیری کنند.
فقها این گونه تشریعات را «غیر اسلامی» می‌دانند، اما روشن است که تعدد زوجات بدون محدودیت های همراه آن، در قرآن توجیهی ندارد.
مرجع : موقع سوریه نیوز .
http://www.syria-news.com/readnews.php?sy_seq=53076
پانویس:
[۱]: سوره النسا، آیه ۳
[٢]: سوره النسا، آیه ۱۲۹
.
