غوث اعظم عبدالقادر گیلانی (رضوان الله تعالی علیه) می فرمايد: «کلمه تصوف چهار حرف دارد، ت – ص– و– ف».
ت: از توبه آمده و دو جنبه دارد: توبه ظاهری و توبه باطنی.
توبه ظاهری: آن است که با تمام اعضای ظاهری خود از گناه و سرزنش به اطاعت، و از تخلف به توافق در گفتار و عمل بازگردد.
توبه باطنی: به معني بازگشت به تایید شده ها با تصفیه قلب است. وقتی امر مذموم با نیکی جایگزین شود، جایگاه و مقام (ت) تکمیل میشود.
ص: از صفا آمده است و نیز دو جنبه دارد: صفای قلب و صفای درونی.
صفای قلب: به این معنی است که شخص قلبش را از آلودگی های انسانی و دنیوی پاک کند. آلودگی هایی مانند سنگینی هایی که از زیاده روی در خوردن، آشامیدن، خوابیدن، صحبت کردن و توجه به مسائل دنیوی روی قلب می آیند… پاک کردن قلب از این صفات مذکور حاصل نمی شود مگر با ذکر دائمی خداوند متعال در تلقین با صدای بلند…
صفای درونی: با دوری جستن از غیر خدای متعال و دوست داشتن او در کنار آوردن نام های توحید بر زبان درونی در نهان خود، تحقق می یابد. وقتی این ویژگی برای او رخ دهد، مقام ص تکمیل شده است.
و: از ولایت گرفته شده است. ولایت به تطهیر منجر می شود. نتیجه ولایت این است که با اخلاق خدا عجین شده است. همانطور که خداوند متعال می فرماید: “هر كس محبوبم باشد گوش و چشم و زبان و دست و پا برای او خواهم بود. از طرف من می شنود، از طرف من می بیند، از طرف من سخن می گوید، از طرف من می کوبد، و به وسیله من راه می رود.” (1) اینگونه مقام و تکمیل می شود.
مقام ف: به معنی فنا در خداوند متعال است، هنگامی که صفات بشری فنا شود، صفات توحیدی باقی می مانند و خدای سبحانه وتعالی فنا نمی‌پذیرد. بنابراین بنده فانی نزد پروردگار جاودان هرچه بخواهد باقی می ماند و قلب فانی وی با نهان جاودان. هنگامی که فنا در او تکمیل شود، بقا در عالم قربت به دست می آید، همانطور که خداوند متعال می فرماید: {في مَقْعَدِ صِدْقٍ عِنْدَ مَليكٍ مُقْتَدِرٍ} “در منزلگاه صدق و حقیقت نزد خداوند عزّت و سلطنت جاودانی متنعّمند” (سوره قمر: 55)، و این مقام انبیا و اولیا در عالم الاهوت است.
پانویس ها و منابع:
– نوادر الأصول فی أحاديث الرسول ج: 1 ص: 264 ، به فهرست حدیث رجوع شود.
منبع: از کتاب “سر الأسرار ومظهر الأنوار” اثر شیخ عبد القادر الجیلانی – ص 37 – 39.
