گوشه‌ای از تاریخ پیدایش خانقاه‌ها در جهان اسلام

خانقاه ­ها در قرن چهارم هجری در کشور­های ایران، شام و مصر رواج یافته و به صوفیان اختصاص یافتند. آنها در خوانقاه به عبادت می ­پرداختند. خانقاه­ ها اغلب در شهرها و کلان شهرها، به سبک مسجد بنا می­ شدند با این تفاوت که در آنها اتاق­هایی برای فقرا و صوفیان و اتاقی هم برای ادای اذکار و دعاهایشان وجود داشت.

خانقاه سعيد السعدا                                                     

خانه قدیمی «سعید سعداء قنبر»، خلیفه مستنصر بود که سلطان صلاح الدین آن را وقف فقیران صوفی پناهنده به مصر کرد. هر روز برایشان غذا آماده می­کرد. غذاهایی شامل: گوشت، پنیر و شیرینی به علاوه روغن و صابون. شیخی موصوف به شیخ الشیوخ را سرپرست آنان قرار داد (1). ساکنان صوفی آنجا به علم و اصلاح معروف بودند و به برکتشان امید بود. برخی از آنان به عنوان شیخ اعظم آنجا منصوب شدند؛ بدر الدین بن جماعه، قایاتی و… از جمله کسانی هستند که شیخوخیت آنجا را عهده­دار شدند. (2)

خانقاه بیبرسیه                                                               

آن را امیر رکن الدین بابارس جاشنگیر، سال 709 هـ و در محل وزارتخانه بنا نمود. پس از مرگ وی، ناصر بن قلاوون در سومین سالگرد سلطنتش آنجا را بست سپس دستور به بازگشایی­ اش داد. چون اینجا مرتفع ­ترین بنا، وسیع ­ترین و محکم ­ترین سازه خانقاه در قاهره است پنجره­ بزرگی که دارد همان پنجره ­هایی است که در دار الخلافه بغداد بوده و امیر بساسیری وقتی بر خلیفه عباسی غلبه کرد آنها را از بغداد آورد و برای خلیفه مصر فرستاد.

خانقاه قوصون در فراقه

سال 736هـ بنا شد. اولین کسی که شیخوخیت آنجا را عهده­ دار شد؛ شمس محمود اصفهانی، صاحب تصنیف­ های مشهور است که از هر جهت خوب بود.

خانقاه شیخو

امیر سیف الدین شیخو عمری آن را بنا کرد. سال 757هـ ساخت آن به پایان رسید. چهار درس از مذاهب اربعه، درس حدیث، درس قرائت و … در برنامه آن قرار داشت. شیخو برای شیخ اعظم آنجا شرط گذاشت که وی شیخ تصوف باشد و به اهالی مصر، حنفی تدریس کند، تفسیر و اصول بداند و قاضی نباشد؛ این یک شرط عمومی برای همه منصب­ ها بود. شیخ بهاء الدین بن تقی الدین سبکی اولین کسی بود که در آنجا تدریس شافعی را برعهده گرفت. (3)

پاورقی

1. احمد عطيه الله – قاموس اسلامي – ج2 ص 211 -212 .
2. شيخ جلال الدين سيوطي – حسن المحاضرة في أخبار مصر والقاهرة – ص 203 .
3. شيخ جلال الدين سيوطي – حسن المحاضرة في أخبار مصر والقاهرة – ص 203 – 206 .

منبع: شيخ محمد كسنزان حسيني – موسوعة الكسنزان فيما اصطلح عليه اهل التصوف والعرفان –

ج7 ماده (خ ا ن ا ق ه ) .