شکر ، اعتراف به نعمت و سپاس منعم است و با شادی قلب به دست یابی نعمت، با خدمت اعضا به طاعت منعم و اعتراف بدان میسر می شود. شکر خلوص قلب در محبت منعم و اشتغال زبان به ذکر و ثنای اوست، به سخن دیگر، شکر دیدن منعم است نه دیدن نعمت و محبت آن . با شکر، وجود انسانی رها شده و وجود الهی تجلی می یابد، زیرا شاکر بر این است که این شکر او از خدا و نعمت او بر بنده و برای خداست. پس ادای حق او در شکر است و این از جانب حق تعالی بر بنده واجب است، خداوند سبحان می فرماید: (مرا یاد کنید تا شما را یاد کنم و مرا سپاس گویید و به من کفر نورزید)(بقره152). کمترین درجه شکر آن است که از نعمت های حق در انجام معصیت استفاده نشود و مال و قوت و هوش در راه هایی که مقبول رضای خداوند نیست، به کار برده نشود..
سید شاکران حضرت محمد(ص) در شکر احادیث بسیاری فرموده است: (روزه دار شاکر به مانند روزه دار صابر است) و نیز فرموده است: (اول کسانی که به بهشت فرا خوانده می شوند، حمدگران در همه حال می باشند) روایت شده است که حضرت داوود (ع) به خداوند عرض کرد، خدایا چگونه تو را شکر کنم، حال آنکه شکر من نعمتی از جانب توست، خداوند به او وحی فرمود که اکنون مرا شکر کردی از امام حسین (ع) نقل است که فرمود: (هرکس با وضو برای شکر نعمتی سجده کند، خداوند برای او ده پاداش نوشته و ده گناه را از او محو می کند) . نعمت از جانب خدا آنگاه که سپاس گذارده نشود به بدبختی برای بنده تبدیل می شود و برعکس چون بنده بر بلا صبر کند، آن بلا تبدیل به رحمت می شود. امام صادق (ع) می فرماید: (خداوند به قومی مواهبی انعام فرمود، ایشام شکر ننمودند و آن مواهب تبدیل به بلا شد و قومی دیگر را به سختی ها آزمود و ایشان صبر کردند و آن بلا برایشان نعمت شد) امام (ع) همچنین می فرماید: (در هر نفسی از انفاست بر حق تعالی، شکر لازم است و دون ترین مرتبه شکر آن است که نعمت را از حق تعالی ببینی بدون اینکه قلب به جای خداوند به آن وابستگی داشته باشد، و رضایت به عطای اوست و اینکه به نعمت حق عصیان ننموده و در امر و نهی حق تعالی به سبب آن نعمت مخالفت نورزی. پس برای خداوند در همه حال بنده ی شاکری باش که اگر خداوند عبادتی داشت که بندگان مخلص او را بدان عبادت کنند، آن شکر است که خداوند بدان به همه خلق منت گزارده است و هیچ عبادتی را برتر از آن را مخصوص ننموده است و شاکران را بدین وصف ممتاز کرده که (بندگان شاکر من اندک هستند)(سباء13) تمام شکر اعتراف به زبان سر خالصانه برای خدای عز و جل با عجز از رسیدن به کمترین حد سپاس است، زیرا توفیق شکر، نعمت جدیدی است که شکر آن واجب است و در مرتبه ای از عظمت قرار دارد که بی حد و حصر می باشد و آنکه در این نعمت قرار گرفت از درک غایت شکر، قاصر و عاجز است. بنده از کجا شکر نعمت خدای را می تواند به جا آورد، و از کجا اندکی را به کمی دیگر ملحق می تواند ساخت. بنده ضعیف است و هیچ قوتی ندارد، مگر به خداوند عزوجل و خداوند از طاعت بنده غنی است و بر افرون نعمت بر بنده، تا ابد تواناست. پس بنده شاکر حق تعالی باش، تا شگفتی ها بر تو آشکار گردد).
حمد و سپاس بر نعمت ها، نعمتی از جانب خداست که برتر از نعمتی است که برای آن شکر گزارده شده است. امام رضا(ع) می فرماید: (هرکس خدا را به نعمتی حمد کند، او را شکر کرده است و حمد آن نعمت، از آن نعمت برتر است) . مخفی نماند که نعمت های خداوند بر بندگان بالاتر از آن است که به شمار درآید، خداوند سبحان می فرماید: (اگر بخواهید نعمت های خداوند را به حساب آورید، نمی توانید آن را در شمار خود گرد آورید)(نحل18) خداوند در این آیه شمارش و شمردن نعمت را نفی فرموده است و نباید مؤمن نعمت خاصی را تنها شکر کند، بلکه باید شکر دائم، برای نعمت هایی که خداوند به او تفضل نموده است، را بجای آوردو نعمتی که به شمار در نمی آید، چگونه یک یک آن را سپاس گوید . بر هر عضوی یا نعمتی شکری واجب است. شکر چشم، چشم پوشی از عیوب مسلمانان است و شکر گوش، پوشیدن عیوبی که از دیگران شنیده است. شکر زبان، اعتراف به نعمت و شکر بدن موصوف ساختن آن به وفا و خدمت است. شکر قلب نشستن بر بساط شهود با طعام حفظ حرمت است. این شکر بی انتهاست، تا زمانیکه نعمت های حق تعالی انتها ناپذیر است،تحیر و شکر غایت شکر است. شکر بنده در این حال اقرار به ربوبیت حق تعالی است. شکر به تبع تقسیم نعمت بر سه قسم تقسیم می شود و سه عرصه قرار می گیرد :
1-نعمت های دین
2- نعمت های دنیا
3- نعمت های آخرت
نعمت های دین: هدایت و تقوی و معرفت به خدا و حسن عبادت و پذیرفتن اعمال صالح از جانب حق، از این زمره است. نعمت های دین را در نعمت اسلام و بعثت حضرت ختمی مرتبت(ص) برای همه مردم می توان جمع نمود. حق تعالی می فرماید: (ما تو را نفرستادیم مگر رحمتی بر تمام جهانیان)(انبیاء107) آنگاه حضرت جلیل نعمت خود را بر ما تمام کرد و پیوسته راه را بر ما روشن نموده تا بدان هدایت یابیم. بدان گونه که ولایت و علم را در اهل بیت(ع) قرار داد و آنان را چراغ های روشنی در راه مردمان به سوی نجات و روشنی قرار داد تا از دوزخ و تاریکی نجاتشان بخشد. این مسأله در ارشاد اهل طریقت توسط مشایخ کسنزانی که سعی خود و اموال خویش را در راه تربیت مریدان و احیاء سنت محمدی بذل می نمایند، بخوبی روشن است
نعمت های دنیا: صحت و عافیت و ستر و مال حلال و عزت از روشن ترین این موارد است
نعمت های آخرت: آن ها را نمی توان شمارش کرد که سخن از آن بسیار به درازا می انجامد. شکر، طاعت و محبت است و شکایت معصیت. اگر بعضی بزرگان اجازه شکایت داده اند، باید این شکایت تنها برای خدا باشد.
شکر به سه طریق اداء می شود :
1- شکر زبانی: که آن تلفظ کلمه شکر است(الحمدالله و الشکرله). همچنین شکر زبان، ذکر نعمت خداوند به مردمان است. شرطش آن است که نعمت، دیدار منعم را محجوب نسازد. یعنی تکلم به نعمت بیانگر این باشد که آن از جانب خداست. حضرت رسول اکرم (ص) می فرماید: (صحبت از نعمت حق تعالی شکر است) .
2-شکر عمل: که آن انجام عملی است که خداوند می پسندد، برای شکر نعمت معینی است، مانند اینکه بنده نماز خاصی را برای شکر می خواند که این از جانب خداوند واجب است (ای آل داوود، شکر خدای را به جای آورید) (سباء13) .
3- شکر قلب: به آن است که بنده درون خود شهادت دهد که هر نعمت که به او یا دیگری می رسد، از جانب خداست و درک این نعمت او را از یاد حضرت جلیل منعم غافل نکند، بلکه قلبش مملو از یاد خداوند از روی حق و حقیقت در نهان و آشکار باشد. با فعالیت این وجود الهی در قلب، وجود انسانی نفی شده و شکر به تمامی خود می رسد .
4- شکر در سختی و راحتی واجب است. هرکس در محرومیت شکرگزار باشد به بالاترین درجه شکر نائل می شود. حضرت رسول اکرم(ص) در سختی ها می فرمود: (الحمدالله علی کل حال) و گفته شده است که شاکر در عطا، شکر می کند و شکور در محرومیت ، هنگامی که بنده خود را عاجز از شکر و حیرت زده در کیفیت شکر ببیند، به مقام شکور می رسد .
