خوف احساس تقصیر و توقع حصول عقوبت و نتیجه ی آن تقصیر است. از این رو در نفس ناراحتی و عدم تسلط بر رفتار ایجاد می شود و این در همه مردم مشترک است، زیرا منبع هر ترسی یکسان است. چنانکه گفتیم، توقع حصول ناراحتی و خوف مؤمن از خداوند سبحان است که ما را وادار به این احساس می کند. در آیات بسیاری در قرآن کریم با واژگان گوناگونی این مطلب بیان شده است. مانند: (خوف، خشیت، رهبت، تقوا )
خدای تعالی می فرماید: (و از من بترسید، اگر مؤمن هستید) (آل عمران۱۷۵) یعنی خداوند تبارک و تعالی خوف را از شروط ایمان قرار داده است و نیز فرموده است: (و هرکس از مقام پروردگارش بترسد، دو بهشت دارد)(رحمن۴۶) و نیز فرموده است: ( هرکس از مقام پروردگار خویش ترسیده و نفس را از هوی نهی کند، بهشت جایگاه اوست) (نازعات۴۰ و ۴۱) بشارت به مقام اهل خوف از جانب حق تعالی است و هرکس از خداوند بترسد، حقوق الهی را به جای آورده و از این رو مستحق ثواب می گردد. خداوند تعالی در وصف ملائکه می فرماید: (از خداوند که برتر از ایشان است می ترسند و آنچه که به ایشان فرمان داده می شود، انجام می دهند) (نحل۵۰) و نیز در وصف قرآن کریم می فرماید: (پوست کسانی که ایمان آورده اند، از شنیدن قرآن می لرزد)(زمر۲۳) و نیز خداوند می فرماید: ( اگر این قرآن را بر کوهی نازل می کردیم، می دیدی که کوه از ترس پروردگار پاره پاره و شکافته می شود)(حشر۲۱). بندگان خدا شامل ملائکه و انبیاء و صالحان و سالکان راه حضرت رسول الله (ص) می شود. از رسول اکرم (ص) نقل شده است که فرمود: (هیچگاه جبرئیل(ع) نزد من نیامد، مگر از خداوند ترسان بود) و نیز خداوند درباره موسی(ع) چنین گفته است: (و موسی بیهوش بر زمین افتاد) و از رسول اکرم (ص) نقل شده است: (چون موسی(ع) به نماز ایستاد از سینه اش صدایی چون رعد بر می خاست)
هرکس خدا را بشناسد و بداند که قدرتش به همه چیز احاطه دارد، آنگونه که شایسته است، از خداوند بیمناک می شود زیرا حق تعالی می فرماید: ( تنها بندگان دانشمند خداوند از او می ترسند)(فاطر۲۷) از رسول اکرم (ص) نقل است که خداوند فرموده است: ( به عزتم قسم دو ترس و دو امن برای بنده ام جمع نمی کنم، اگر در دنیا از من در امان بود، روز قیامت اورا می ترسانم، و اگر در دنیا او را ترساندم، روز قیامت او را ایمن می کنم ).
بربنده مؤمن واجب است که از خوف خداوند در دنیا در امان نباشد که این حال بزرگان اهل طریقت و سالکانی است که طاعات و وظایف خود در قبال خالق را به جای آورده، می ترسند که از ایشان قبول نشود.خوف مؤمن از خداوند موجب هیبت او در نزد مردم می شود، رسول خدا (ص) فرمود: (هرکس از خداوند بترسد، همه چیز از او می ترسند و هر کس از غیر خدا بترسد، خداوند به هر چیزی او را می ترسانند) رسول خدا (ص) می فرماید: (دو چشم است که آتش بدان نمی رسد. چشمی که شب برای پاسبانی در راه خدا بیدار باشد و چشمی که از خوف الهی گریه کند).
از رسول اکرم (ص) حدیثی دیگر است که می فرماید هفت گروهند که خداوند اینان را در زیر سایه اش می گیرد و در آخر می فرماید: ( کسی که خدا را در تنهایی خود یاد کند و اشک از چشمانش جاری شود). به این خاطر صحابه ی گرامی به پیروی از رسول اکرم (ص) ، از خدا خوف داشتند. از انس بن مالک نقل است که رسول اکرم (ص) در بین ما خطبه ای خواند که هیچگاه مانند آن را نشنیده بودم. ایشان فرمود: ( اگر شما آنچه را که من می دانستم، می دانستید، کم می خندید و بسیار می گریستید)،آنگاه صحابه چهره ها را پوشانده و می گریستند.
از ابوهریره نقل است که رسول خدا (ص) فرمود: (هرکس از خداوند خوف کند، پیروز می شود و هرکس پیروز شود به سر منزل مقصود می رسد، آگاه باشید که کالای حق تعالی گرانقیمت است. آگاه باشید که کالای حق تعالی بهشت است)البته خوف نباید موجب غلبه یأس بر سالک گردد. که خداوند می فرماید: (ای بندگان من که بر خویش زیاده روی کردید، از رحمت خداوند ناامید نشوید)(زمر۵۳) ناگزیر باید بین خوف و رجاء جمع شود، خوف از عذاب و غضب الهی و رجاء به رحمت حق تعالی امام جعفر صادق(ع) می فرماید: هرکس خداوند را از روی خوف و رجاء پرستش کند، گمراه نمی شود و به مقصود خواهد رسید
