سوال : خداوند تعالی درقرآن کریم فرموده است: ” فاقروا ما تیسر من القرآن” یعنی هرچقدرکه برایتان امکان دارد قرآن بخوانید وعلاوه براین آیات دیگری نیز وجود دارد که نشان می دهد قرائت قرآن بر هرمسلمانی واجب است .پس چرا شیخ شما به شما دستورنمی دهد که قرآن بخوانید و چرا دربرگه اورادتان چنین چیزی وجود ندارد؟
پاسخ : قرائت و تلاوت قرآن کریم ازبزرگترین و جلیل ترین عبادات نزد خداوند عزو جل است و به همین خاطرالله سبحانه و تعالی اجری بزرگ و رضوانی گسترده را برایش در نظرگرفته است ازعبدالله بن مسعود(رضی الله عنه) نقل شده که پیامبر(ص) فرمود :هرکس یک حرف ازقرآن کریم را قرائت کند یک حسنه برایش خواهد بود. وهمچنین حسنه ای به ده برابر آن برایش نوشته خواهد شد .من نمی گویم الم یک حرف است بلکه الف یک حرف ، لام یک حرف و میم یک حرف است ) ازابی امامه (رضی الله عنه) آمده است که شنیدم پیامبر خدا ( ص) می فرمود : قرآن بخوانید زیرا قرآن در روز قیامت شفیع یارانش خواهد بود.وازابن عباس (رض ) نقل شد که پیامبر(ص) فرمود: هرچیزکه دردرون آن چیزی ازقرآن نباشد همچون خانه ی خراب است.
هرچند عظمت قرآن به قدری است که خداوند تعالی درموردش فرموده است: ( لوانزلناهذاالقرآن علی جبل لرایته خاشعا متصدعا” من خشیه الله و تلک الامثال نضربها للناس لعلهم یتفکرون ) یعنی اگر ما دین قرآن را برکوه نازل می کردیم می دیدی که ازترس خداوند تکه تکه می شود .این مثال هایی است که ما برای مردم می زنیم تا تفکرکنند؛ با این همه او سبحانه وتعالی ازسنگینی آن کم کرده و برای مسلمانان آسانش ساخته است تا با آن به برکت و رحمت بزرگ برسند.
خداوند تعالی فرمود: (و لقد لیسرنا القرآن للذکر هل من مدکر ) یعنی : ما قرآن را برای یاد آوری آسان کردیم، آیا هیچ به یاد آورنده ای وجود دارد؟ او برما نعمت خود را تمام کرد و درب قرائت قرآن را به اندازه توانایی باز و آسان نگاه داشت خداوند فرموده است: ( ان ربکم بعلم انک تقوم ادنی من ثلثی اللیل و نصفه و ثلثه وطائفه من الذین ملک والله یقدراللیل و النهارعلم ان لن تحصوه فتاب علیکم فاقرءوا ما تیسرمن القرآن علم ان سیکون منک مرضی و آخرون یضربون فی الارض یبتغون من فضل الله وآخرون یقاتلون فی سبیل الل فاقروءوا ماتیسر منه واقیمواالصلاه وآتواالزکاه واقرضوالله قرضا ” حسنا و ماتقد موالا نفسکم من خیرتجدوه عندالله هوخیرواعظم اجرا واستغفروالله ان الله غفوررحیم ) یعنی: پروردگار تو می داند که تو و کسانی که با توهستند کمتر ازدوثلث و یانصف شب را برمی خیزید.
خداوند خودش شب و روز را خلق کرده و می داند که شما نمی توانید تمام شب را قرآن بخوانید. ازاین رو توبه شما را پذیرفت پس هرچه که می توانید قرآن بخوانید ، خداوند می داند که گروهی از شما بیمارند ، گروهی برای به دست آوردن فضل خدا درحال سفر وگروهی دیگردرراه خدا در حال پیکارهستند ، پس هرچقدرکه می توانید قرآن بخوانید و نماز به پا دارید و به خداوند قرض حسنه بدهید وهرچه را که به خاطر خودتان ببخشید ، همان را درنزد خدا دریافت خواهید کرد، این پاداش بهتر و بزرگتراست ، پس ازخداوند طلب آمرزش کنید زیراخداوند آمرزنده و مهربان است او حتی بیمار و یا بی سواد را به علت ناتوانی از قرائت قرآن ازاین خیرمحروم نکرده است بلکه قانونگذار ( خداوند ) انسانها را ترغیب می کند تا تلاش خود را بکنند و حتی برای آن اجری دو برابرقرارمی دهد.
رسول خدا (ص) فرمود: کسی که قرآن را با مهارت بخواند با نویسندگان گرامی و درستکار اعمال همراه است و کسی که قرآن را به سختی وبا لکنت قرائت کند، اجری دو برابردارد .به همین خاطر صالحان امت به سرعت به قرآن چنگ زدند و دیگران را نیز به این کارتشویق کردند، تا آنجا که ابن جوزی ازبایزید نقل می کند که گفت:هرکس قرائت قرآن ، قناعت ، همراهی باجماعت ، حضوردرهنگام حمل جنازه و عیادت از بیماران را ترک کند و به طریق سالکین راه خدا بپردازد ادعا کننده دروغین است یعنی یک مدعی بی دلیل است و روش او درزندگی با ادعایش تناقض دارد .
ازشیخ عبدالقادرگیلانی (قدس الله سره) نقل شده که به مریدان خود فرمود: مستحب است که مرید تا زمانی که سیصد آیه ازقرآن را نخوانده نخوابد تا درزمره عابدان قرارگرفته و ازغافلان محسوب نشود پس سوره فرقان و شعرا را بخواند زیرا که دراین دو سوره سیصد آیه وجود دارد ولی اگرنمی خواهد، سوره واقعه و نون و حاقه و واقع ( یاهمان سئل سائل) و مدثر را بخواند و اگرنمی خواهد، سوره طارق را تا آخرقرآن بخواند که سیصد آیه دارد البته اگرهزار آیه بخواند بهتر و ازلحاظ فضل و برتری افزون تراست و برایش اجری فراوان و گرانقدرنوشته می شود و جزو قانتین به حساب می آید و برای این کار باید سورهء تبارک الذی بیداه الملک ( سورهء ملک) را تا آخرقرآن بخواند و اگرنخواست این کار را هم بکند دویست و پنجاه بارسورهء قل هوالله را بخواند زیرا مجموع آن هزارآیه می شود.
مرید نباید قرائت چهارسوره درشب را رها کند الم تنزیل سجده ، سوره ء یس ، حم دخان و تبارک و اگر با آنها سورۀ واقعه و مزمل را بخواند بهتر است صوفیه برقرائت قرآن کریم تاکید کرده اند و روایت شده که قرآن باید دائما” درزندگی مرید حضورداشته باشد تا آنجا که شیخ ابوسلیمان درانی می گفت: درقلب من نکته ای ازنکته های آ ن قوم ( صوفیه) ایجاد شده است ، من آن نکته را با دو شاهد ، یعنی قرآن و سنت ارزیابی می کنم .
سید طایفه ، جنید بغدادی (قدس الله سره ) بسیاراین سخن را می گفت که :ما می دانیم که تصوف به قرآن و سنت پایبند است کسی که قرآن نمی خواند و حدیت می نویسد درست نیست که ازعلم ما سخنی بگوید، یا آن که می فرمود، از او نباید پیروی شود. ابی عمرو بن نجید تا آنجا پیش می رود که می گوید: (هردریافت عرفانی که کتاب و سنت به درستی آن شهادت ندهد باطل است.) ازیکی ازمریدان حکایت شده که گفته است: (وقتی که به سن تکلیف رسیدم نوعی شیرینی را در مناجات دریافتم و به قرائت قرآن عادت کردم ، پس ازمدتی فاصله ای درقرائت من ایجاد گردید ، آنگاه شنیدم کسی درخواب به من گفت: ( آیا فکرمی کنی که مرا دوست داری؟ اگرراست می گویی پس چرا به کتاب من ستم کردی ؟ آیا سرزنش لطیف مرا درآن درنیافته ای ؟) آن مرید می گوید :هشیارشدم و علاقه به قرآن دردلم ریخته شد و به حالت قبلی خود بازگشتم .سهل رحمت الله تعالی علیه می گوید: علامت عشق به خداوند عشق به قرآن است و نشانهعشق به قرآن و خدا ، عشق به پیامبر( ص) است .
ابراهیم خواص می گوید: داروی شفا بخش قلب پنج چیزاست: قرائت قرآن باتدبر، خالی نگاه داشتن شکم ، شب خیزی برای عبادت ، تضرع و زاری هنگام سحر و همنشینی با صالحین .همراهی صوفیه با قرآن کریم و تلاوت و حفظ و تدبردرآن آنقدرروشن است که احتیاج به دلیل ندارد وازموارد بارز آن می توان تفاسیر بسیاری را که آنها نوشته اند نام برد ، تفاسیری مثل تفسیرقشیری ، وابن عربی و شیخ عبدالقادرگیلانی (ق) و غیره . اما از جهت دیگر نیزصوفیه درمورد ضرورت تعامل و دریافت زنده و هم سخنی حضوری با قرآن پافشاری و تاکید فراوان دارند و می گویند قرآن را تنها برای اجر و مزد نباید خواند ، دراین مورد آنها ازصحابه پیامبر(ص) پیروی می کنند ، درصحیحین ازابوهریره آمده است که خداوند جل و علا این آیه را برپیامبر( ص) نازل کرد( لله مافی السموات و مافی ا لارض وان تبد و امافی انفسکم اوتخفوه یحاسبکم به الله فیغفره لمن یشاء ویعذب من یشاء ) .یعنی آنچه که درآسمان ها و
زمین است ازآن خداست، اگرآنچه که دردل هایتان است را آشکار ویا مخفی کنید خدا به حساب شما درمورد آن می رسد و به خاطر آن هرکس را که بخواهد می آمرزد و هرکس را که بخواهد عذاب می کند .این آیه کریمه را افراد مسلمانان زیادی می خوانند اما هیچگاه باعث درنگ و تفکرآنها نشده است زیرا آنان قرآن را برای دریافت معانی ای که درآن وجود دارد نمی خوانند بلکه فقط کلمات قرآن را روخوا نی می کنند تا اجر و مزد بگیرند.اما وقتی خداوند جل وعلا این آیه را برپیامبر(ص) نازل کرد و صحابه فهمیدند که خداوند به خاطر آنچه که مردم درخانه دل خود دارند و حتی اگر درموردش سخن نگویند و به آن عمل نکنند- مورد محاسبه شان قرار میدهد ، برایشان سخت شد و آنطورکه درکتب صحیحین آمده نزد پیامبر(ص) آمدند واز شدت و سختی آن چیزی که دراین آیه به آن اشاره شده بود برمرکب های خود سوارشدند و گفتند : ای رسول خدا به اندازه طاقتی که داریم به ما اعمالی را ازنماز، روزه ، جهاد و صدقه تکلیف کن ، زیرا برما آیه ای نازل شد که ما طاقتش را نداریم .آنگاه رسول خدا (ص) برای ادب کردن آنان و آموزش دادن این که چگونه سخن پروردگارجهانیان را دریافت کنند فرمود: ( آیا می خواهید مثل دو قوم اهل کتاب بگویید شنیدیم و نافرمانی کردیم ؟ بگویید شنیدیم و اطاعت کردیم ، آنگاه همه آنان که خدا ازآنها خشنود باد این رهنمود پیامبر(ص) را پذیرفتند و گفتند: ( شنیدیم واطاعت کردیم و ای پروردگار ما ، خواهان آمرزش توهستیم و بازگشت به سوی تو است) هنگامی که آن قوم این را قرائت کردند و با تمام وجود پذیرفتند از جانب پروردگارجهانیان تخفیف وگشایش آمد وفرمود : (مایفعل الله بعذابکم ان شکرتم وآمنتم ) یعنی خداوند چرا وقتی که شما شکر می کنید و ایمان می آورید عذابتان کند؟ و به عبارت دیگر یعنی، چرا خدا برایتان سختی بخواهد وقتی شما شکرگزارشدید و ایمان آوردید ؟ گشایش و فرج ازجانب خدای عزوجل برای این امت فرود آمد و تزکیه این امت و فضل صحابه رسول الله (ص) درکتاب خدا نازل شد و خداوند جل وعلا فرمود: ( امن الرسول بما انزل الیه من ربه والموء منون کل آمن بالله و ملائکته وکتبه و رسله ، لانفرق بین احد من رسله وقالوا سمعنا واطعنا غفرانک ربنا و الیک المصیر . لایکلف الله نفسا الاوسعها ) پس بعد از اثبات ایمانشان وقبول کردن آنچه که ازطرف خدا و رسولش آمد ازطرف پروردگار جهانیان تخفیف نیزفرا رسید .این حدیث نشان دهنده همان راهی است که صوفیه برای تعامل خود با قرآن به دنبالش هستند .آنان ازمرید می خواهند که ازصحابه رضی الله عنهم پیروی کنند ، یعنی ازکسانی که قرآن را فقط به عنوان چیزی برای خواندن و دریافتن احکام وشناخت معانی موجود درآن قبول نمی کردند بلکه آنها خود را به عنوان طرف صحبت و مخاطب ومعنی آنچه که درقرآن است می دانستند و به همین علت بود که آیه یاد شده برایشان سخت آمد وبخاطر آن به سوی پیامبر(ص) بازگشتند .ازاین رواست که مدارس صوفیه به مسا له تصفیه و پا ک کردن مریدان پرداختند و پیران و اساتید طریقت راهای تربیتی و روحی را وضع کردند تا به مرید کمک کند که ازلحاظ روحی رشد به تعامل بپردازد .این را – به اندازه توانایی اش –کرده و به حالتی شبیه صحابه گرامی برسد و با قرآن های طریقت ازنظراذکار و اوراد و نوافل و عباداتی که قلب را جلا داده و به ذکر خدا آرامش می بخشد با هم متفاوتند .این راه های تربیتی درجهان اسلام جدید نیستند.به گفته امام غزالی درکتاب احیاء علوم دین صحابه دارای روش های متفاوتی بودند . بعضی ازآنها درروز دوازده هزار بارتسبیح می کردند ، کسانی درآنها بودند که تعداد اورادش به سی هزار می رسید ، بعضی دیگرسیصد ، تا ششصد وتاهزاررکعت نماز می خواند. کمترین میزان اورادی که ازآنها نقل شده صدرکعت نماز درهرشبانه روز است.درهمان زمان ورد بعضی ها قرائت قرآن کریم بود .بعضی از آنها درروز یک بار و بعضی دوبار قرآن ختم می کردند.
کسانی هم بودند که شب و یا روزرا با تکرار یک آیه می گذراندند .اگر بگویید : پس بهتراست که بیشترزمان صرف این اوراد شود ، باید بدانی که قرائت قرآن همراه با تفکرهنگام ایستادن به نماز ، همه اینها را دربرمی گیرد اما شاید مواظبت براین کار نیز سخت باشد .پس بهتر است بگوییم که کارمناسب ترو بهتر براساس افراد مختلف متفاوت است و مقصود از اوراد نیز تزکیه وپاک کردن قلب و آراستنش به ذکر خدای تعالی و مانوس شدن به اوست . پس مرید باید به دل خود نگاه کند و ببیند که چه چیزی برآن تاء ثیر بیشتری دارد ، آنگاه برهمان کارمواظبت بیشترنماید .اما بازهم درتمام احوال، قرائت قرآن کریم با رعایت شرایط آن نوری است برهمه ء مسلمانان ، ورد و – و همچنین طریقت کسنزانی – خواه سالک طریقت باشند و یا نباشند .این که یک راه و روش صوفیه یا وقتی را به قرائت قرآن اختصاص نداده به آن معنا نیست که مطلقا” امر به قرائت قرآن کریم نمی کند و یا مانع ازقرائت قرآن است .واقعیت امر این است که فضیلت عبادات و راه های تقرب به خدای تعالی زیاد است و هر شیخی براساس اجتهاد خود و یا الهامی که خدا به او کرده یکی را انتخاب می کند .مشایخ طریقت کسنزانی نیزاوراد و اذکاری را ازقرآن کریم و سنت مطهره برداشت کرده اند اما همواره این درب برای همه بازاست که هرچه بخواهند عبادات بیشتری را انجام دهند.
