شیخ ابو سعید الخراز می گوید: صبر کلمه ای برای معان ظاهر و باطن می باشد. در حیطه صبر ظاهری، این چهار مورد را داریم:
اول: صبر در انجام واجبات خداوند متعال در هر حال: در سختی و رفاه، در سلامتی و بلا، خواسته یا ناخواسته.
دوم: صبر بر هر چیزیست که خدای متعال آن را حرام ساخته است. همچنین باز داشتن نفس از هر چیزی که به وسیله هوا و هوس خویش به آن متمایل است که برای خدا نیست. شخص صبور در دو حالت خواسته یا ناخواسته بر این موارد صبر می کند که بر بندگان واجب است به آن عمل کنند.
سوم: صبر در اعمال نوافل و صالح، بنده را به خدای متعال نزدیک می کند سپس بنده خود را مجبور می کند تا به هدف خود که آن را از خدا تمنا کرده برسد.
روایت شده که پیامبر صلی الله علیه وسلم از سوی پروردگار روایت می کند: {ما تقرب إلي عبدي بمثل ما افترضته عليه ، ولا يزال عبدي يتقرب إلي بالنوافل حتى أحبه : و بنده مؤمن با هيچ چيز محبوبی نزد من بهتر از فرايض با من نزديك نميشود، و او با انجام نوافل ( عبادتهای غير واجب ) به من نزديك ميشود تا اين كه من او را دوست بدارم،}(1).
چهارم: صبر در پذیرش حق از کسی است که آن را به سوی تو می آورد و با نصیحت به سوی آن دعوت می کند؛ دعوت وی پذیرفته می شود زیرا حق، فرستاده ای از سوی خداوند متعال به سوی بندگان است و ردّ آن جایز نیست. هر کس از پذیرش حق دست بردارد و آن را رد کند، فقط امر خود را به خدای متعال ارجاع می دهد!
این همان صبر ظاهری مردم است که نمی توانند از آن غافل باشند و باید آن را داشته باشند.
باقی می ماند که حقایق صبر و غرض آن را بیان کنیم که بعد از مفاد این صبر که ذکر کردیم برعهده صبر کنندگان است.
گفتم: صبر فی نفسه چیست؟ و جایگاهش در قلب چیست؟
فرمود: صبر: تحمل كردن آنچه از خود كراهت دارد.
و جایگاهش در قلب: اگر برای نفس اتفاقی بیفتد که از آن بیزار است، این صبر آن را فرو می برد و اضطراب را از بین می برد. پخش و شکایت را رها می کند و آنچه را که به او می رسد پنهان می دارد.
زیرا در حدیث آمده است: هر که پخش کند شکایت کرده است.
آیا نمی شنویم که خدای متعال می فرماید {الَّذِينَ يُنْفِقُونَ فِي السَّرَّاءِ وَالضَّرَّاءِ والكاظمين الغيظ والعافين عن الناس: آنهایی که از مال خود در حال وسعت و تنگدستی انفاق کنند و خشم خود فرونشانند و از (بدیِ) مردم درگذرند، و خدا دوستدار نکوکاران است}( آل عمران : 134 ) .
آیا نمی بینی که او آنچه را از آن بیزار است در خود فرو می برد تحمل آن برای خود سخت بود، پس صابر نام گرفت؟ اگر اهتمام نشان دهد و به کسانی که به او ظلم کرده اند پاداش دهد و از کسانی که به او ظلم کرده اند عفو نکند، طبق این قیاس از حد صبر خارج می شود.
گفتم: چگونه می توان صابر را تقویت کرد که صبر کند و چگونه این امر برای او حاصل می شود؟
فرمود: در حدیث آمده است: صبر در برابر سختی جزء یقین حسنه است.
روایت شده است: صبر نیمی از ایمان و یقین «کل ایمان» است (2).
از این رو بنده به خداوند متعال ایمان آورد و به قول او در مورد آنچه به او وعده داده ایمان آورد. میل به ثواب و پاداشی که خداوند متعال به او وعده داده بود در دل او برخاست و ترس از عذاب خدا که وعده داده بود در دلش گیر کرد. سپس خواسته او تأیید شد و عزم او برای رهایی از آنچه می ترسید تقویت شد. سپس به جستجو و گریز پرداخت و ترس و امید در دلش نشست! سپس بر کوه صبر سوار شد و در هنگام نزول تلخی خود را فرو برد و دستورات را به انجام رساند و نام صبر بر او نازل شد.
حاشیه ها :
(1) – صحيح البخاري – باب التواضع – ج20 ص 158 .
(2) – شعب الإيمان للبيهقي – ج1 ص 54 .
منبع :
– كتاب الصدق للشيخ أبو سعيد الخراز – ص 20 – 23 .
