شب قدر از نظر صوفیان چه معنایی دارد؟

درخشش طلا

شب قدر یکی از شب ­های ماه مبارک رمضان است که قرآن در آن نازل شد و هدایتگر مردم و متضمن دلایل آشکار و روشن هدایت است. خداوند متعال فرمود:« انَّا أَنزَلْنَاهُ فِی لَیْلَهِ الْقَدْرِ. وَمَا أَدْرَاکَ مَا لَیْلَهُ الْقَدْرِ. لَیْلَهُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِّنْ أَلْفِ شَهْرٍ. تَنَزَّلُ الْمَلَائِکَهُ وَالرُّوحُ فِیهَا بِإِذْنِ رَبِّهِم مِّن کُلِّ أَمْرٍ. سَلَامٌ هِـیَ حَتَّى مَطْلَـعِ الْفَجْـرِ سـوره القـدر»(۱).( ما قرآن را در شب قدر نازل کردیم . و از شب قدر چه آگاهت کرد. شب قدر از هزار ماه ارجمندتر است . در آن  فرشتگان با روح به فرمان پروردگارشان براى هر کارى فرود آیند وتا دم صبح صلح و سلام است.)

شب قدر در لغت

« شبی است که در آن قرآن از آسمان به زمین نازل شد»( ۲)

شب قدر در قرآن کریم

این واژه سه مرتبه در قرآن و در سوره قدر آمده است:« انَّا أَنزَلْنَاهُ فِی لَیْلَهِ الْقَدْرِ»( ۳)

در اصطلاح صوفی

شیخ ابوطالب مکی می­گوید:« برخی از علما گفته­ اند برای عارف هر شب، شب قدر است.»( ۴).

شیخ کمال الدین قاشانی می­گوید:« شب قدر: شبی است که سالک در آن به تجلی خاصی می­رسد و به قدرت و نسبت خود با معشوقش پی می­برد. این شب سرآغاز درآمدن سالک به چشم مردم و جایگاه بزرگان معرفت است.»( ۵).

شیخ عبدالکریم جیلی می­گوید:« شب قدر در حق بنده، بر پایه حقیقت است: او خودش است اگر پاک و منزه شود.»(۶).

شیخ جمال الدین خلوتی می­گوید:« شب قدر، شب وصال است؛ برتر از هزار مرتبه و مقام است. کسی که به آن رسیده باشد به کلی از خودش فارغ شده چرا که این حجاب میان خداوند و اوست»( ۷).

دکتر سعاه حکیم می­گوید:« شب قدر( از نظر شیخ الاکبر): او انسانی است که جامعه با انسانیتش به تمام صور الهی و حقایق هستی دست یافته است»( ۸).

پژوهشگر، محمد غازی عرابی می­گوید:« شب قدر، شب کشف مقام عارفان است. این شب سرآغاز شناخت عارف از منزلتش است باوجود اینکه قبلا از آن بی ­اطلاع  بوده است. شب مبارکی است که در آن حجاب غیبی میان خداوند و بنده­اش مرتفع می­شود و این نشان ورود به رحمت خداوند تبارک است» ( ۹).

پژوهشگر بر کلامش افزوده و چنین می­گوید:« جایگاه این شب مانند جوانی است؛ یکی از شروطش، دیدن این منزلت در سطحی از رویاست.

عایشه در حدیث صحیحی گفت: اولین چیزی که با آن وحی برای پیامبر آغاز شد، رویای صادقه بود. او رویایی نمی­دید مگر اینکه مانند صبح روشن پیش آید.

ابراهیم نبی هم در همین شب پسرش را قربانی نمود. در اینجا   مقصود از پسر ذات انسانی است که او تقریبا فراخوانده شده تا وجودش را در پیشگاه ذات جاویدان همیشگی قربانی کند… به دلیل شدت تعلق خاطر بنده به خداست که می­پذیرد وجودش را در راه رضای پروردگارش قربانی کند.

سالک از تصرف این مقام و خطرهایش می­گذرد همانطور که ابراهیم نبی گذشت و پیشانی پسرش را بر خاک نهاد. ارزش شب قدر به پذیرش فنا و نابودی آشنایان و بیگانگان است. خداوند این قربانی را می­پذیرد و سپس قربانی بزرگی که یک قوچ است را فدیه می­دهد؛ قوچ یک بره نر است که به عنوان غنیمت به سالخورده­ای تقدیم می­شود تا رستاخیز جدیدش برپاشود؛ قیام او به خاطر خداوند است نه به خاطر خودش»( ۱۰).

شب قدر انسان   

شیخ کمال الدین قاشانی می­گوید:« شب قدر انسان: یعنی با آن رسیدن سالک به مقام بزرگان معرفت، تحقق حقیقت واقعیت ­ها و تجمیع زمان و وجود آغاز می­شود. گاهی به معنای شب قدر است: زمان تجلی چگونه بوده است»( ۱۱).

شب مبارک

امام قشیری می­گوید:« شب مبارک: شبی است که بنده در آن حضور قلب دارد و بدان وسیله پروردگارش را می ­بیند؛ در آن شب از انوار وصال برخوردار می­شود و نسیم تقرب را حس می­کند»( ۱۲).

لیلی

ابن عربی،  شیخ بزرگ می­گوید:« لیلی: از لیل گرفته شده؛ زمان عروج، سفر شبانه و نزولات الهی از عرش خداوند و با الطاف پنهانی او به آسمانی است که از قلب مشتاق نزدیکتراست.»( ۱۳).

شیخ عبدالغنی نابلسی می­گوید:« لیلی: کنایه از محبوب حقیقی و حضور والای الهی است از این جهت که در شبی نمایان می­شود که منشأ هستی است و این آغاز پس از درخشش ستارگان ممکن می­ شود»( ۱۴).

پی­نوشت

• سوره قدر، آیات : ۱ – ۲ – ۳ – ۴ – ۵ .
• فرهنگ لغت العربی الأساسی – ص ۹۷۰ .
• سوره قدر، آیه : ۱ .
• شیخ ابو طالب مکی – قوت القلوب فی معامله المحبوب – ج ۱ ص ۸۶ .
• شیخ کمال الدین قاشانی – اصطلاحات الصوفیه – ص ۷۴ .
• شیخ عبد الکریم جیلی – شرح الإسفار عن رساله الأنوار فیما یتجلى لأهل الذکر من الأنوار – ص ۱۰ .
• شیخ جمال الدین خلوتی – تأویلات جمال الدین خلوتی – صفحه ۹ ب .
• د.سعاد الحکیم – فرهنگ لغت صوفی – ص ۱۰۱۱ .
• محمد غازی عرابی – النصوص فی مصطلحات التصوف – ص ۲۹۱ – ۲۹۲ .
• همان – ص ۲۹۱ – ۲۹۲ .
• شیخ کمال الدین قاشانی – لطائف الإعلام فی إشارات أهل الإفهام – ص ۴۹۶ .
• امام قشیری – تفسیر لطائف الأشارات – ج ۵ ص ۳۷۹ ( با تصرف ) .
• شیخ ابن عربی – ذخائر الأعلاق شرح ترجمه الأشواق – ص ۱۰۸ .
• شیخ حسن بورینی وشیخ عبد الغنی نابلسی – شرح دیوان ابن الفارض – ج ۲ ص ۲۴۷ ( با تصرف ) .