سوال درباره‌ی فناء در شیخ

سوال: آیا خداوند متعال از بنده خود می‌پذیرد که بنده‌ای از بندگانش و لو اینکه شیخ طریقت باشد نابود شود؟

جواب: (فناء) از اصطلاحاتى است که اهل تصوف آنرا به کار مى‌برند و با آن حالتی خاص از محبت را تعبیر می‌کنند که (اوج دلدادگی) نامیده می‌شود و بعد از آن مرتبه‌ی دیگری وجود ندارد و آن مرتبه‌ای است که حدیث قدسی به آن اشاره می‌کند، که ابو هریره از رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم روایت می‌کند که فرمود: «خداوند می‌فرماید هرکس با دوست من دشمنی کند من هم به او اعلان جنگ می‌دهم و محبوب‌ترین چیز نزد من که بنده‌ام به وسیله آن به من تقرب و نزدیکی می‌جوید اعمالی است که بر او واجب کرده‌ام و تا زمانی‌که بنده من با نافله‌ها به من نزدیک شود دوستش خواهم داشت، و هنگامی‌که دوستش داشته باشم، گوش او می‌شوم که با آن می‌شنود و چشم او می‌شوم که با آن می‌بیند و دست او می‌شوم که با آن حمله می‌کند و پای او می‌شوم که با آن راه می‌رود و اگر از من چیزی بخواهد به او عطا می‌کنم و اگر از من پناه جوید به او پناه می‌دهم و من در کارى تردید نمی‌کنم مگر در مورد جان مومن درحالیکه وی مرگ را دوست ندارد و من از آسیب رساندن به او بیزارم» (۱)

این کار که بنده بتواند گوش و چشم و حرکات و سکنات خود را در تمام اوقات با خواسته خدا متعال منطبق ساخته و برآن حالت نگاه دارد خود از ثمرات محبت است که (فناء) نامیده می‌شود.

به عبارت دیگر فنا تعبیری از بالاترین درجه محبت بین بنده و پروردگار است، پیامبرﷺ می‌فرماید:

«کسی از شما ایمان نمی‌آورد مگر اینکه من را از خودش و فرزند وخانواده‌اش و تمام مردم بیشتر دوست بدارد،» (۲) این حدیث به روشنی ثابت می‌کند که فناء در محبت نسبت به پیامبرﷺ جایز است، و همچنین ثابت می‌کند که این امر در ارتباط با وارثان و جانشینان معنوی ایشان نیز جایز است، زیرا در نتیجه‌ی محبت آنها مریدان راحت‌تر می‌توانند از آنان در زمینه انجام شریعت اسلامی به کامل‌ترین شکل پیروی کنند.

حاشیه‌ها

۱. صحیح البخاری ج: ۵  ص: ۲۳۸۴

۲.  جامع العلوم والحکم- ابن رجب الحنبلی – ج۱ ص ۳۸۹