سوال درباره‌ی برپایی حلقه‌های ذکر

سوال ما درباره‌ی حلقه‌های ذکری است که با شکل‌ها و کیفیت‌ها در طریقت‌های مختلف می‌بینیم اما چیزی که در همه آنها مشترک است این است که این سخنان و حرکات در سنت پیامبرﷺ نیامده است، پاسخ شما چیست؟ دلایل شرعی شما در مورد برپایی این حلقه‌ها با این روش‌ها چیست؟

جواب: در ابتدا باید گفت اصل ذکر خداوند متعال در میان گروهی از مردم آن چیزی است که سنت پاک نبوی آن را نیکو شمرده است، از ابوهریره روایت شده که پیامبر صلى الله علیه و سلم از خداوند عزوجل حکایت کرده است که می‌فرماید: هر کس که مرا در دل خود ذکر کند من هم او را در خود یاد می‌کنم و هر کس مرا در میان گروهی از مردم ذکر کند من هم او را در میان گروهی که بیشتر و پاکتر هستند یاد می‌کنم» (۱) پیامبر اکرم ﷺ شیوه این (ذکر در میان مردم) را از لحاظ چگونگی و مقدار مشخص نکرده است و همچنین در زمان ایشان دیده نشده که ایشان از ذکری که اصحاب بزرگوار انجام می‌دادند منع کرده باشد.

در حدیث دیگر پیامبر خدا در مورد اهمیت و فضیلت جمع‌شدن و نشستن برای ذکر خداوند متعال سخن گفته است و این موضوع در حدیثی آمده که عبدالرحمن از شعبه و سفیان از ابواسحاق و او هم از الاغرابو مسلم روایت کرده که گفت: «من شاهد بودم که ابوهریره و ابوسعید گواهی دادند که پیامبرﷺ فرمود: هر گروهی که برای ذکر خدا بنشیند فرشتگان آنها را در بر می‌گیرند و رحمت خدا آنها را می‌پوشاند و خداوند آنان را نزد کسانی‌که نزدش هستند یاد می‌کند» (۲)

این حدیث می‌تواند عمومیت داشته باشد یعنی هم می‌تواند به معنی نشستن و سخن‌گفتن در مورد خداوند و نعمت‌هایش باشد و همچنین می‌تواند در مورد تسبیح خداوند با نام‌هایش باشد و یا غیر از آن، به هر حال این حدیث هیچ گونه حالت یا صفتی خاص را برای نشستن تعیین نمی‌کند و در نتیجه می‌توان آن را به هر شکلی که با اصول شریعت مغایرت نداشته باشد و ادب اسلامی در آن رعایت شود و معیارهای شرع در آن بهم نریزد، انجام داد.

در حدیث دیگر پیامبر خداﷺ حلقه‌های ذکر را یاد می‌کند و آنها را به باغ‌های بهشت توصیف می‌نماید و می فرماید که مسلمانان باید آن را زیاد به جا بیاورند و از آن بهره فراوان برگیرند، این حدیث از انس ابن مالک روایت شده که پیامبرﷺ فرمود: «هرگاه که از باغ‌های بهشت گذر کردید از آن میوه برچینید، اصحاب پرسیدند: باغ‌های بهشت چیست؟ فرمود: حلقه‌های ذکر» (۳)

در نهایت ما می‌گوییم: هر شیوه یا اسلوبی که مفهوم عام (حلقه‌های ذکر) با آن تحقق پیدا کند خواه تلاوت قرآن کریم و یا تعلیم درس و تسبیح و ذکر و اوراد باشد، خواه ایستاده یا نشسته باشد، با حرکت یا بدون حرکت باشد، هیچ اشکالی ندارد البته تا زمانی که با قواعد اسلام و آداب عامه تعارض و تضاد نداشته باشد و تا زمانی که قانون‌گذار کریم الگوی مشخصی مثل نماز و روزه و حج و زکات برای این حلقه‌های ذکر تعیین نکرده باشد.

حاشیه‌ها

1. مسند احمد
2. مسند أحمد
3. مسند أحمد