خداوند متعال می فرماید: { َلقَدْ صَـدَقَ اللهُ رَسُـولَهُ الرؤيا: البته خداوند صدق و حقیقت خواب رسولش را آشکار و محقق ساخت که در عالم رؤیا دید } و نیز می فرماید: { لقدْ رَأى مِنَ آيات رَبِهِ الكُبْرى: همانا او برخى از نشانه‌هاى بزرگ پروردگارش را ديد} .
رأی: در لغت سه معنا می دهد، به معنی أبصر: دیدن با چشم، مثال : من زید را دیدم ، و تنها یک مفعول دارد (یک مفعول را منصوب می کند) و بصریه نامیده می شود. همچنین به معنی علم و آگاهی می آید و با دو مفعول متعدی می شود و آن را منصوب می کند، مثال: من زید را عالم یافتم، عرب ها رأي حلمیه(رویا) را مانند رأي علمیه(واقعیت) در تخطی به دو مفعول ملحق کردند، مانند این سخن خداوند متعال « إِنّيَ أَرَانِيَ أَعْصِرُ خَمْرَا: من در خواب دیدمی که انگور برای شراب می‌افشرم» . رأي همچنین معنای دیدگاه را دارد، یعنی مذهب، مانند مذهب ابوحنیفه(پایه گذار مذهب حنفی)، بنابراین منشأ بصری (رأی) رویت و منشأ حلمیة “رؤیا” است. علامه صوفی شیخ احمد زروق شارح کتاب (الرسالة) رويا را اينگونه دانسته است: ‹‹رؤیا مثالی است که خداوند متعال به وسیله فرشته یا غیره در خواب به بنده اش القا می نماید، که فکر و عقیده است و گفته شده که بینایی قلب است، زیرا قلب دو چشم دارد که با آن ها می بیند و دو گوش دارد که با آن ها می شنود››. طبرانی و ضیاء از عباده بن صامت روایت کرده اند که : پیامبر خدا صلی الله و علیه و آله فرمود: رؤياى مؤمن سخنى است كه خداوند در خواب با بنده خود می گويد. این حدیث صحیح است وسیوطی هم در الجامع الصغیر ذکر نموده است. امام بخاری – رضی الله عنه- در کتاب التعبیر از أنس بن مالک- رضی الله عنه- روایت نموده است که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:( رؤياى خوب، یعنی رویای صادق یا بشارت دهنده، براى مرد مؤمن يكى از چهل و شش جزء نبوّت است) یعنی جزء علم نبوت است. در صحیح امام مسلم حدیثی از ابو هریره نقل شده که یکی از چهل و پنج جزء است و غیر آن نیز گفته شده است. حضرت محمد صلى الله عليه وسلم فرمود: رویای شایسته از جانب خداست و حلم از جانب شیطان است. شیخ أبو داوود و ترمذی نیز این حدیث را نقل کرده اند. ( در تعبیر رؤیا) تنها به مرد صالح ( صاحب حکمت و علم) پناه ببر، بنابراین رویای فاسق هرگز جزء نبوت نمی باشد، زیرا خیر و نیکی از جانب خداوند متعال است و غیر آن رویاها تهویل و تخیلی از شیطان است. در مستخرج أبو نعيم آمده است هرگاه یکی از شما چیزی دید که از آن کراهت داشت، سه بار آب دهن بیندازد و از شر آن پناه بجوید، در مصباح السنه آمده است رویا سه چیز است: حدیث نفس، ترساندن شیطان و بشارتی از سوی خداوند .
‹‹اگر موارد ذکر شده را می دانید، ما در دو صحیح از أبو هریره روایت کردیم که گفت: شنیدم که پیامبر (ص) فرمود: هر کس مرا در خواب بیند، در بیداری نیز خواهد دید و شیطان نمی تواند به شکل و شمایل من در بیاید. از أبی سعيد الخدری _رضي الله عنه- روایت شده که پیامبر صلى الله عليه وسلم فرمود: هر کس مرا ببیند، حق را دیده است، زیرا شیطان نمی تواند به شکل من درآید. و این عین سخن بخاری رضی الله عنه است. امام أبو محمد ابن أبی جمره در تعلیق خود بر احادیثی كه از بخاری گلچین نموده، می گوید: این حدیث دلالت دارد بر اینکه هرکس حضرت را در خواب ببیند در بیداری هم خواهد دید، و آیا این موضوع عموما در زمان حیات و مرگ وی نیز صدق می کند؟ یا در زمان حیاتش اینگونه بوده است؟ و آیا این برای همه کسانی است که او را دیده اند یا مخصوص کسانی است که شایستگی دیدار وی را دارند و از سنت وی پیروی می کنند؟ این لفظ معنای عمومیت می دهد و هرکس ادعای خاص بودن آن را بدون تصریح از جانب وی بگوید، به بیراه رفته است. برخی از مردم عمومیت آن را انکار می کنند، و آنچه را که عقل می گوید، بیان می کنند که شخص زنده در عالم شهادت(رويا) چگونه می تواند انسان مرده را ببیند؟ در این سخن حذر شده دو جنبه خطرناک وجود دارد: یکی عدم تصدیق سخن امام صادق علیه السلام که وی از روی هوی و هوس سخن نمی گوید و دوم جهل و نادانی نسبت به قدرت قادر متعال و اظهار عجز و ناتوانی آن. گویی او در سوره بقره قصه گاو را نشنیده است، حال آنکه خداوند فرمود: (فاضربوه ببعضها كذلك يحي الله الموتى: پس بعضی از اعضاء گاو را بر بدن کشته بزنید (تا زنده شود و قاتل را معرفی کند). این گونه خداوند مردگان را زنده خواهد کرد). و نیز گویی قصه ابراهیم در مورد چهار پرنده و قصه عزیر را نشینده است.
« کسی که ضربه زدن به میت بوسیله قسمتی از اعضای بدن گاو را سبب زنده شدن وی قرار داد، و دعای ابراهیم را سبب زنده شدن پرندگان ، و تعجب عزیر را سبب مرگ خود و مرگ الاغش قرار داد، و سپس هر دو را بعد از صد سال زنده گردانید، قادر است دیدن حضرت محمد صلی الله و علیه و آله در خواب را سبب رؤیت وی در بیداری نماید. سخن ابن ابی جمره با کمی تصرف و اختصار به پایان رسید. سخن پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم که شیطان به شکل و شمایل من در نمی آید: آیا این مختص به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم است یا خیر؟ بعضی ها معتقد به دیدن پیامبران و فرشتگان که سلام و درود خدا بر آنها باد، و دیدن خورشید، ماه، ستارگان درخشان و ابرهای باران زا هستند و اینکه شیطان نمی تواند به شکل و شمایل آنها در بیاید. محققان ذکر کرده اند که این مورد مختص پیامبر(ص) است››، آه از شرح عزیز بر الجامع الصغیر، و آه از نقل قول سریع و قاطع سرورم محمد الرباطانی التجانی .
« از كسانی که بیان داشتند که دیدن پیامبر صلی الله و علیه و آله و سلم در بیداری و دیدار وی جزء کرامات اولیاء است می توان به بارزی، سبکی، یافعی، قرطبی و إبن أبی جمره و صاحب المدخل و بسیاری از برگزیدگان و باتقوایان و نیکان اشاره نمود. و واعجبا از منکر! منکر چگونه سخنان آنان را درباره احکام شرعی در پیش می گیرد و در آنچه میان او و خدای متعال است با آن ها عمل می کند؟ چگونه در حلال و حرام بودن مسائل بر آن ها تکیه می کند و در پیش گرفتن این نمونه و امثاش از آنان خودداری می کند؟(( رؤیت پیامبر را در بیداری قبول ندارند)) در حالی که می داند آنان به کتاب و سنت آگاهی کافی دارند و فقط از روی یقین درباره آن مسئله گسترده در خصوص اولیای خدا آگاه سازی نمی کنند. چگونه می تواند آن را انکار کند در حالی که خبر عقلاً جایز می باشد و مصداق ظاهری ،نقل را تأیید می کند و از وقوع آن با عدل خبر می دهد. چنان که اشاره کردیم هیچ کس در باور آن تردیدی به خود راه نمی دهد جز حسودان یا آنانکه قدرت الهی را ناتوان می شمارند.
از جمله کسانی که در بیداری با حضرت دیدار کردند علامه شیخ جلال الدین سیوطی- رضی الله عنه_ است، ایشان به شخصی که از او شفاعت نزد سلطان قایتبای خواستار شد، گفت: ( برادرم بدان که من با رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم هفتاد و پنج بار در بیداری و از نزدیک ملاقات کرده ام. اگر ترس من از حجاب کشیدن حضرت صلی الله علیه وآله و سلم از من به سبب ورودم به دربار حاکمان نبود قطعا به قلعه می رفتم و شفاعت تو را نزد سلطان می کردم.
من مردی از خادمان حدیث وی -صلى الله عليه و آله و سلم – هستم و در تصحیح احادیث که محدثین در طریقه شان ضعف دارند ، به او نیاز دارم. برادرم، شکی نیست که نفع آن بر منفعت تو ارجحیت دارد)، جایگاه شیخ جلال الدین سیوطی- نزد عالمان و اهل معرفت پوشیده نیست و شهرت وی در بین اهل معرفت کفایت می کند.
« از جمله امامان چهارگانه، و از جمله عبدالرحيم القناوی و أبو مدين المغربی ، أبوالسعود ابن أبی العشائر، قطب شيخ إبراهيم الدسوقی ، و علامه أبو الحسن الشاذلی ، أبو العباس المرسی ، إبراهيم المتبولی ، أحمد الزواوی، و محی الدين بن العربی (احادیثی که علماء در آن عاجز بودند، تصحیح نمود)، عبد القادر گیلانی (از او علوم و اسرار را دریافت نمود)، عبد العزيز دباغ ( از او علوم و اسرار را دریافت نمود)، محمد البكری ( تعداد صلوات را از وی دریافت نمود )، أحمد إدريس المغربی ( طریقه سلوک از وی فرا گرفت و استغفارات زیادی را افزود و…)، و احمد العطاس اليمني ( أحاديث مذكور در کتاب جواهر البحار را همگی از سرورم علامه يوسف النبهانی رحمه الله تعالى را أخذ نمود ››.
” اگر نام علمای متقی که امکان رؤیت را بیان داشته اند و یا کسانی که گفته اند: رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم را در بیداری رؤیت نمودیم، برشماریم، بحث به درازا می کشد.
شاعر بزرگ ادريس بن الحسن العلمي المغربي در قصیده «الأعلام » سی و چند تن از علمای مصلح و معتبر را گرد آوری نموده که همگی بیان داشته اند که رؤیت نبوی جایز است.
در اینجا ابیاتی از آن آورده شده است :
الشعرانی و شیخ نورالدین و الشنوانی و شیخ احمد الزواوی و عفیف الیافعی در الروض و شیخ الصافی درباره رؤیت گفته اند
وغيرهم وغيرهم ممن غدا
و دیگران و دیگران کسانی که فردا با
بعلمـه وفضلـه ممجدا
علم و فضل او مورد تجلیل قرار می گیرند
فهؤلاء علمــاء النخبـة
و اینان علمای نخبه ای هستند
قالوا جميعا بثبوت الرؤية
که همگی به ثبوت رؤیت معتقدند.
‹‹پیامبر صلی الله و علیه و سلم او را در بیداری و نه خواب ملاقات نمود، سرور و الگوی ما شیخ احمد بن محمد تیجانی حسنی- رضی الله عنه- طريقت خود را موسوم به طریقت تیجانی از ایشان فرا گرفت . جماعتی از اصحاب پیامبر از جمله سرورم علی حرازم، محمد عربی دمراوی، قطب شیخ ، حاج علی تماسینی، محمد حبیب نوه شیخ أحمد تیجانی – خداوند از آنان خشنود باد- و سرورم أحمد سکیرج و دیگران پیامبر را رؤیت کرده اند و رؤیت پیامبر صلی الله علیه و آله در بیداری در میان صالحان شایع و فراگیر شد. همواره برای برخی از خواص أولیاء الله تا روز قیامت حاصل می شود که لطفی از جانب خداست و از جمله کرامت هاست، کرامتی که اتفاق آن جایز است و از نظر عقلی و روائی ثابت شده است، و نیز مورد اتفاق کتاب، سنت و اجماع می باشد»، این از سخنان مختار جلیل القدر شیخ محمد سعد رباطانی تیجانی با کمی اختصار است.
در مورد پاسخ منکرین دیدار پیامبر در بیداری و ملاقات با وی، سرورم عارف بالله شیخ محمد حافظ تیجانی در تعلیقاتش بر کتاب (الاففادة الاحمدية ) می گوید :
‹علمای مسلمان تزکیه معنوی و علمای محقق مذاهب مختلف اتفاق نظر دارند به اینکه رؤیت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در بیداری برای هر کس که خدای متعال بخواهد، فراهم می شود به گونه ای که محال و غیر ممکن در آن ره نخواهد یافت».
همچنین در جای دیگری از کتابش (علماء تزكية النفس )گفته است: « رؤیت در بیداری از ممکناتی ست که تحت قدرت الهی است و قاعده ای که علمای محقق مذاهب مختلف بر آن بنا نهاده اند این است: امکانی که در ذیل قدرت الهی قرار می گیرد، جز با نص صریح از این امکان خارج نمی شود. برخی از کسانی که حس ملاقات با پیامبر صلی الله علیه و آله در بیداری و دریافت از او پایبند هستند، منکر آن شده اند. نه از نظر عقلی و نه شرعی چیزی وجود ندارد که آن را تغییر دهد و شکی نیست که حقائق همچنان حقیقت دارند و أهل آن با وجود انکار منکران از آن لذت وافر می برند، و کسی که وی را ندیده است، دلیلی بر عدم رؤیتِ رؤیت کننده نیست، پس اگر دو هزار عادل شهادت بدهند که مثلا هلال را ندیده اند و دو شاهد عادل شهادت بدهند که آن را دیده اند، بنابراین آنان حجتی هستند بر کسانی که آن را ندیده اند و احکام رؤیت آن دو بر آنان جاری می شود. علماء در خصوص رؤیت حضرت صلی الله وسلم در بیداری در حالی که در آخرت صورت بگیرد اختلاف نظری ندارند به گونه ای که مستلزم محال نباشد و یکی از ممکناتی است که خداوند آن را به هر کس از بندگانش که بخواهد ارزانی می بخشد.
منبع : سایت الزاوية التجانية في الجزائر
http://atijania.online.fr/modules.php?name=News&file=article&sid=42
*{در مورد واژه ی «رؤیا» و «حلم» نیز گفته شده است که «عبارت است از آن چیزی است که شخص خوابیده در خوابش می¬بیند ولی رؤیا عموماً بر خواب خیر یا چیز نیکو اطلاق می¬شود و «حُلُم» به چیزی که شر یا قبیح است و در خواب، شخص آنرا می¬بیند، اطلاق می¬شود}
