درقرآن حکیم آمده است :
“رَبَّنَا وَابْعَثْ فِيهِمْ رَسُولًا مِّنْهُمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِكَ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَيُزَكِّيهِمْ ۚ إِنَّكَ أَنتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ” خدایا از میان آنان رسولی را مبعوث کن که آیات تو را برمردم تلاوت کند وبه آنان کتاب و حکمت بیاموزد وآنان را تزکیه کند همانا تو عزیزوحکیمی (بقره -129)
در اینجا ما می فهمیم که تمایز و تفاوت روشنی بین حال تزکیه وتعلیم کتاب به صحابه وجودداشت.ازاین رو می خواهیم بدانیم که از نظر بزرگان تصوف تزکیه چیست؟
تزکیه در اصطلاح صوفیه عبارت است از پاک کردن نفس از حرص و میل شدید نسبت به امور دنیائی و اخلاق ناپسند و تطهیر قلب ازروئیت اعمال بد و ترک طلب هرچه غیر خدا .نزد اهل تصوف تفاوتی بزرگ بین علم تزکیه -که احکام شرع است- وحالت تزکیه وجود دارد.همچون فرقی که بین علم صحبت و حالت صحبت وجوددارد وهر دو را باهم داشتن نشان کمال است، پس علم تزکیه شامل همه آن چیزهائی است که حضرت رسول اعظم به صحابی گرامی آموخته است .یعنی دستوراتی که آنان را ازگناهان پاک کرده وبه خدای تعالی نزدیک سازد مثل عباداتی نظیرنماز و روزه و غیرآن ورفتاری مثل ورع و زهد و علم و غیر آن .اما حالت تزکیه تمام آن صفات طیبه و احوال روحی بود که بر صحابه بزرگوار وارد می شد ونفوسشان را پاک می کرد.این امر به معنی کسب صفات زکیه استادشان حضرت رسول اعظم بود پس علم تزکیه بهره عقل از صحبت است وحالت تزکیه نصیب قلب یا روح از صحبت است .بر این اساس می توان گفت که آن آیه کریمه ثابت می کند که قرائت قرآن کریم و انجام بقیه عبادات خواه ظاهری و خواه باطنی مسلمان را از صحبت با کسی که منشاء نیروی روحی باشد بی نیاز نمی سازدیعنی همان کسی که با مصاحبتش احوالی که باعث ترقی روحی تدریجی برای رسیدن به مرتبه یقین می شود در آدمی افزایش می یابد .همانا علم تزکیه تنها خاص کسانی است که خداوند برآنان منت نهاده و در زمان پیامبر خلقشان کرده نمی شود بلکه به هر مسلمانی که خواهان آن باشد و آن را از طریق نقل و صحبت بجوید می رسد وهمین طور حالت تزکیه که برکاتش بر هر مسلمان مخلص که مصاحب پیامبر بود وارد شد نیز مخصوص دوران خود پیامبر نیست .باید دانست که تاثیر روحی به فاصله مکانی ربطی ندارد زیرا محبت واسطه انتقال تاثیرات روحی است واز موانع مکانی عبور می کند و تنها بر آنچه که حواس از امورمربوط به محبوب دریافت می کنند تکیه نمی کند.
