اندیشه­ های صوفی در خصوص ماهیت هستی

خداوند متعال فرمود: «یَسألُهُ مَن فِی السَّمَاوَاتِ وَ الأرضِ کُلُّ یَومٍ هُوَ فِی شَأنٍ: هر که در آسمانها و زمین است [خواسته ­هایشان را] از او درخواست می­کند. او هر روز در شن و کاری است.» (الرحمن، 29). این امر، حقیقت مطلق است که در اشکالِ هماهنگ و با اراده‌ی مطلق و موثر خداوند متعال آفریده شده؛ اراده‌ای که اشیا را به صورت زوج و گرانبها بوجود آورده است: «وَ مِن کُلِّ شَیءٍ خَلَقنَا زَوجَینِ لَعَلَّکُم تَذَکَّرُونَ: و از هرچیز دو جفت آفریدیم شاید شما متذکر شوید» (الذاریات، 49) ذات ­های مختلفی در این دنیا وجود دارند که بعضی از آنها با عده ای دیگر هماهنگ و بعضی ناهماهنگ و ناسازگار اند ولیکن همه ذات ها درون خود ساختاری یکسان دارند زیرا همه آنها از ذات حق تعالی سرچشمه و تاثیر گرفته اند و با این تاثیر پذیری بوده که هر کدام به یک شکل گزینش و هدایت شده‌اند.

عقل­ با تمام بصیرتش، از درکِ ذات عاجز بوده و فقط در حد مقایسه‌ی آنها می‌تواند عمل کند و از این رو مخلوقات را برحسب منافع، امیال و انحصار و ادراک ­های مختلف به مخلوقات خوب و بد تقسیم می‌کند.(1)

تحقیقات زیادی در این راستا انجام گرفته که به مقتضای آنها جماعتی متشکل از مخالفان و موافقان، شکل یافته است تا برای تداوم زندگی، افکار مخالف و موافق را پیوند دهد. عقل بعد از درک سه بعدی‌بودن اشیا که همان طول و عرض و ارتفاع است به این حقیقت دست یافت که طبیعت همان حقیقت مرئی مکرر است.(2)

در اثر شکل­ گیری مدرنیته و پیدایش نظریاتی که به نوآوری و اختراع انجامید، ذهن رویکرد خود را به تعاون و نزاع معطوف نمود و این امر موجب شد که به ماهیت دوگانگی اشیاء که ماهیت پنهان وجودی و ماهیت ساختاری آشکار است توجهی نشود. عقل علاوه بر آن از تصدیق زمان نیز غافل ماند، زمان چهارمین بعدی است که هستی و کائنات را با رویکرد گذشته، حال و آینده شامل می­شود؛ زمان همان چیزی است که حق تعالی در آن سرآمد ذاتها و طبیعت ها و نتایج انفعالات آنها را با اراده عالی و ربانی مقدر کرده است. علوم به دو دسته تقسیم می­شود علوم مادی که نیاز به کتابت و نگارش دارد و علوم پژوهشی که از جمله آن­ها می­توان به علوم نقلی، علوم عقلی و علوم معنوی اشاره کرد که در اصطلاح به آن علوم ماورای الطبیعة اطلاق می­شود و به جنبه معنوی اشیا اختصاص دارد که خداوند تبارک و تعالی این نوع علم را چونان موهبتی به پیامبران و رسول اکرم و خاندان پاک و مطهرش که سلام و صلوات خدا بر ایشان باد؛ اعطا نموده که بهترین نوع علم است.(3)

کسانی که حرکت اشیا را درک کرده و با بصیرت و چراغ دل و به دور از امیال و هوی و هوسی که باعث کفر، فحشا، فسق و فجور و ظلم می­شود، ظاهر و ذات، ماهیت و جوهر اشیا را نگریسته و به چیستی آن­ها پی برده‌اند تا بشر به سمت خیر و نیکی ارتقا یابد و از باتلاق خودخواهی نجات پیدا کند؛ همان باتلاقی که باعث شد شیطان ملعون به کبر، نافرمانی، گمراهی و دروغ کشانده شود و به دنبال آن اغوا و تهمت به وجود آید و آرام آرام حضرت آدم علیه السلام به دلیل نداشتن اراده کافی و فراموشی به ورطه گناه کشانده شود. لذا بدبختی و خیانت از ویژگی­های اهل کفر، تکبر، ظالمان و ناسپاسان است و خیر، نیکی و برکت برای اهل ایمان است؛ کسانیکه دلشان، وجودشان و عقلشان به نور خداوند رحمان منور مزین و مطهر گشته است.

و الحمدلله رب العالمین و درود خداوند بر مولایمان حضرت محمد و اهل بیت و صحابه پاک ایشان باد.

پاورقی

1.  کتاب مهزلة العقل البشري دكتر علي وردي ص 109
2.  کتاب مهزلة العقل البشري دكتر علي وردي ص: 169
3.  مجلة الكسنزان، شماره 5: ص 128