در لغت :
امی ، آن کس که نمی تواند بخواند و بنویسد. و امی بودن : نادانی و غفلت
در قرآن کریم :
این کلمه در قرآن کریم ۶ بار با صیغه های مختلفش آمده است. و از آن جمله است:
الَّذِینَ یتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِی الْأُمِّی الَّذِی یجِدُونَهُ مَکْتُوبًا عِندَهُمْ فِی التَّوْرَاهِ وَالْإِنجِیلِ -اعراف/۱۵۷)، یعنی: آنان که از (این) رسول (خدا), پیامبر «أمی» پیروی می کنند که صفاتش را در تورات وانجیلی که نزدشان است نوشته می یابند .
در سنّت پاک
از ابن عباس نقل شده است که پیامبر(ص ) فرمود: ( ما آخرین امت هستیم ولی اولین امتی هستیم که مورد حساب و کتاب قرار می گیرد. گفته خواهد شد، کجاست امت امی و پیامبرش پس ما اولین آخرین هستیم
اصطلاح صوفی
شیخ اکبر ابن عربی می گوید: ( امی بودن در نزد ما ، امی کسی است که با دید فکری و حکمت عقلی برای استخراج آنچه که در معانی و اسرار است تصرف نمی کند. کسی است که دلایل عقلی در علم به الهیات به او داده نشده است و آنچه که از دلایل فقهی و قیاسها وعلّت یابی در احکام شرعی برای مجتهدین هست در او نیست. هنگامی که قلب را از علم نظری و فکری و شرعی و عقلی پاک کرد امی خواهد بود و می تواند با سرعت به قابلیت گشایش و فتح الهی دست یافته و از علم لدنی در هر چیزی بهره مند گردد. همان علمی که قدرش را جز پیامبران و یا اولیائی که آن را چشیده اند نمی داند .
در اصطلاح کسنزان
امی بودن : بازگشت و رجوع به اصل روحی و دریافت کردن از و او نه از کس دیگر نور محمدی هنگام بریدن از دیگران در غار نور بر این اساس امی بوده است. یعنی به سوی پروردگارش برگشته بود تا از او دریافت کند. زیرا او (خدا) اصلی است که نور محمدی از آن ریشه گرفته و صادر شده است. امی بودن حالی است که به واسطه آن مرید از لحاظ عقیده به مرحله فطرت سالم باز میگردد. درست مثل روزی که از مادر زاییده شده است. و در این حالت روحش به روح شیخ مربوط می گردد و از فیض زلال او بهره میگیرد و از سرچشمه پنهان او مینوشد و علوم روحی و اسرار ربانی را به اندازه استعداد. قابلیت و ظرف وجودی خود دریافت می دارد.
مرید در این حال هرگونه معلومات و دانش های اعتقادی را که از طریق فکر و حس به دست آورده به دور میریزد و در زمان خودش تمام این علوم برایش حرام خواهد شد. این امر اشاره ای است به سخن وَحَرَّمْنَا عَلَیهِ الْمَرَاضِعَ القصص۱۲) یعنی : ما شیر همه دایه ها را بر او حرام کردیم. پس امی بودن یعنی دریافت (علم و معرفت) از اصل .
