اصطلاح استاد
در لغت به معنی
۱_ معلم
۲_ لقب علمی دانشگاهی
۳_ لقب احترام که معمولاً به آگاهان از کتاب و شعرا و . .. اطلاق می شود.
۴_ کسی که در نوعی از صنعت مهارت دارد
در قرآن کریم کلمه استاد به این شکل نیامده است ولی در ضمن آیاتی که دلالت بر ولی مرشد دارد
وارد شده است. نظیر این سخن که خداوند می فرماید: (وَمَن یضْلِلْ فَلَن تَجِدَ لَهُ وَلِیا مُّرْشِدًا -الکهف /۱۷) و هرکه را گمراه کند، سرپرست و راهنمائی هرگز برای او نخواهی یافت .-
در اصطلاح صوفیه
شیخ ابوالمواهب شاذلی می گوید : ( استاد کسی است که موهبتها را عطا می کند و از رنج کسب کردن رهائی می بخشد. استاد کسی است که در احوال از شیخ کاملتر بوده و نسبت به او در معارف و سخن برتر است. استاد کسی است که دین انبیاء تدبیر پزشکان و سیاست پادشاهان را در خود جمع کرده است و دارا و ندار در مقابل او احساس فقر می کنند. استاد کسی است که تصرف در تمکین و روشنگری پیامبران را دارد. استاد کسی است که دایره ها را کامل کرده و برای نشر آن اوایل و اواخر را در هم پیچیده است. استاد عالم مطلق است و سرور و تکیه گاهی است که به حقیقت می رساند. استاد کسی است که در اخلاق محبوب خدای خلاق است پس هر استادی شیخ است ولی هر شیخی استاد نیست .
در اصطلاح کسنزان
اصطلاح استاد در میان صوفیه به معنای شیخ مرشدی است که مریدان را با استواری بر مسیر طریقت صوفیه پرورش میدهد. اما در نزد ما استاد یک مرتبه روحی مخصوص شیخ کامل است که با تمامیت خود ( ذات و صفات و افعال خود) در نور اعظم ذوب شده است به همین خاطر قیامش و شنیدنش دیدنش و سخن گفتن و حرکت کردنش به خدا و بواسطه اوست تا آنجا که هر کس به او می نگرد در واقع به نور محمدی و یا به نور الهی که با هم تفاوتی ندارند نگاه می کند. هر کس به این مرتبه روحی بزرگ برسد ( مثل شیخ عبدالقادر گیلانی و شیخ عبدالکریم شاه کسنزان ) تبدیل به منبع روحی تمام انوار و علوم و اسرار محمدی والهی می شود و به تمام مشایخ زمان خود مدد می رساند. پس استاد شیخ همه شیخ های طریقت و یا رئیس دولت روحی است. او یگانه عصر خویش است که می تواند راه های جدید برای تصوف استنباط کند و با آنچه که متناسب با زمان خویش میابد سالکانش را به خدای متعال برساند همانطور که تنها کسی است که می تواند امتداد یک سلسله صوفیه را بنا به حکمت الهی متوقف کند. در یک کلام استاد متصرف اعظم در بعد روحی اسلام است خواه دیگران این مقام او را بشناسند و یا نشناسند .
اولین استاد در مسیر به سوی خدای تعالی مولای ما امام علی ( ع) است که درب ورود به شهر علم محمدی ( باطنی و ظاهری ) است. پس از او حضرت غوث اعظم شیخ عبدالقادر گیلانی در این مرتبه بزرگ ظهور کرد و در زمان خود موسس دولت روحی لقب گرفت (یعنی پدید آورنده نظامات و ترتیبات ظاهری آن بوده و به همین خاطر لقب زنده کننده دین گرفت ).
مقام استادی پس از ایشان پنهان گردید تا زمانی که حضرت غوث اعظم شیخ عبدالکریم شاه کسنزان (ق) آمد و این مقام تا امروز در میان فرزندانش ادامه دارد. استاد در طریقت کسنزان خودش راه به سوی خداست از این رو هر کس که به او نزدیک شود به خدا و رسولش نزدیک شده است. و هرکس که او را دوست بدارد خدا و رسولش را دوست داشته است و هر کس که از او اطاعت کند از خدا و رسولش اطاعت کرده است. و هرکس که در نورش ذوب و فنا شود در نور خدا و رسولش فنا شده است. و در یک کلام هر کس که به او وصل شود به اتصال و اصل و حقیقت رسیده است.
